به نام خدا
*
بسیج(mobilization) عبارت است از حضور اگاهانه و خودخواسته جمعی از افراد یک جامعه با هدف دستیابی به یک هدف (اجتماعی /فرهنگی / سیاسی/اقتصادی). اولین ویژگی بسیج برخورداری از ایدیولوژی است.یک ایدیولوژی بسیج کننده میتواند جمع متکثر افراد از اقشار مختلف جامعه را زیر یک بیرق جمع کند. دومین ویژگی بسیج گستردگی و چتر فراگیر آن در پهنه جامعه است.سومین ویژگی بسیج برخورداری از رهبری است. بسیج در ایران معاصر ریشه در تحولات جنبش تنباکو و انقلاب مشروطه دارد اما امام خمینی (ره) در انقلاب اسلامی آنرا به موتور محرک تحولات انقلاب و دفاع مقدس تبدیل نمود.
این نگاشت در سه پرده روند تحولات بسیج اجتماعی و متأثر بر تحولات انقلاب اسلامی را تحلیل میکند. یادآوری میگردد که مفروض نوشتار اینست که انقلاب اسلامی به رهبری بنیانگذار فقید جمهوری اسلامی روند تکاملی جنبش تنباکو(1270 خ) و انقلاب مشروطه(1285خ) در ایران است.
پرده یکم. بسیج در انقلاب مشروطه:
ساختار اجتماعی ایران طی پانصدسال گذشته متأثر از جامعه ایلی(25درصد) و جامعه دهقانی(55درصد) و جامعه شهری(20) بوده بر اساس آمارگیری دوره پهلوی اول بوده است. جامعه ایلی ایران از پتانسیل بسیج افزونتری نسبت به سایر اقشار اجتماعی برخوردار بود. ساخت و بافت زندگی ایلی و همچنین ایلی بودن ساخت قدرت سیاسی در ایران تا ابتدای دوره پهلوی و مهارت مردان ایل در جنگاوری و تشکیل سپاه بیانگر آمادگی آنان برای اقدامات جمعی و هدفمند اجتماعی بود. المانهای رفتاری جامعه ایلی پتانسیل لازم جهت بسیج اجتماعی در انقلاب مشروطه را برای آنان فراهم آورد.
جامعه دهقانی ایران نیز بخاطر ساخت و بافت مالکیت زمین در ایران و قدرت بسیج کنندگی خوانین محلی نیز دارای پتانسیل بسیج اجتماعی بود. قشر شهرنشین ایرانی بخاطر بافت و ساخت سنتی و مذهبی جامعه ایران با علما در ارتباط بود و بسیج اجتماعی شهر عمدتاً توسط روحانیون سازماندهی میشد. قدرت بسیج کنندگی علما نقشی کلیدی هم در پیروزی جنبش تنباکو و هم در پیروزی انقلاب مشروطه و امضاء فرمان مشروطه توسط شاه بیمار قاجاری داشت. اما قدرت بسیج کنندگی ایلات و دهقانان به دوام استبداد صغیر و احیا دوباره مشروطه مدد رساند. پس از نافرجامی انقلاب مشروطه و انزوای روحانیت پساانقلاب(تبعید آیت الله طباطبایی و اعدام شیخ فضل الله نوری) بسیج اجتماعی در ایران به محاق تعطیلی رفت.
..نکته مهم اینست که طی دو جنگ جهانی و اشغال ایران هیچگاه از پتانسیل بسیج مردمی بهره ای گرفته نشد. یعنی از 1288 تا 1357 خورشیدی دوره فترت بسیج اجتماعی در ایران است.
_پرده دوم: بسیج اجتماعی در انقلاب اسلامی
بسیج در انقلاب اسلامی از جنبش به تهاد تبدیل گردید.
امام خمینی(ره) با سازماندهی قدرتمند بسیج در فرایند انقلاب اسلامی بار دیگر این شیر خفته قدرت اجتماعی ایرانیان را بیدار کرد.
امام خمینی در 5 آذر (1358 خ) فرمان تشکیل ارتش بیست میلیونی را صادر کرد. متأثر از تهدیدهای متوجه جمهوری نوپای اسلامی و ظهور قارچ گونه گروهکهای چپ و مارکسیست و ترورهای مسلحانه این گروهها و ناامنیهای اجتماعی'رویکرد اولیه به بسیج اجتماعی در دوران انقلاب اسلامی' نظامی بود. بنابراین امام خمینی (ره) از بسیج به عنوان بسیج 20 میلیونی ایرانیان در دفاع از کیان انقلاب یاد کردند. به این ترتیب هستی بسیج 20 میلیونی با هویت انقلاب اسلامی گره خورد. بسیجیان این دوره با اهداف آرمانی و شهادت طلبانه و ایثارگرانه به گود مبارزه برای دفاع از انقلاب اسلامی وارد شدند و اغلب از آموزش کافی نظامی برخوردار نبودند. بنابراین در رویارویی با گروههای تروریستی چپ و مارکسیست شهدای زیادی را تقدیم ایران اسلامی نمودند اما پیروزمندانه در کوبیدن سر مار ترور و وطن سوزی و انقلاب ستیزی به سنگ موفق عمل کردند.
_پرده سوم:بسیج و ایثارگری های دوران دفاع مقدس
در پرده دوم تحول' بسیج از جنبش به تهاد تبدیل گردید. هرچند در انقلاب مشروطه بسیج در وضعیت جتبشی متوقف گردید و بسیجی نامدار آن انقلاب یعنی ستارخان در باغ اتابک ابتدا زخمی و سپس توسط یفرم خان ارمنی دستگیر و با همان زخم از پای درآمد. اما در تجربه انقلاب اسلامی بسیج از جنبش به تهاد تبدیل گردید. و اعلام رسمی نهادی ان از پیام بنیانگذار فقید ج.ا.ا هویدا شد. و اکنون صاحب نقش در دفاع مقدس شد.
بسیج در دفاع مقدس نه تنها صاحب نقش بود بلکه هویت آن با دفاع و رزم در میدان بالیدن گرفت. حضور بسیج در دفاع مقدس از عملیات والفجر 8 و تسخیر بندر فاو. به بعد پرشورتر گردید. اما بزرگترین حضور بسیج در مقابله با دشمن بعثی عملیات کربلای 4و 5 و عملیات مرصاد بود. در عملیات زمستان 1365 تعداد شهدا نزدیک به 49 هزار نفر بود که اکثریت آنها از بسیج مستضعفین بودند. ایثارگری و دشمن ستیزی و وطن خواهی و لبیک به فرمان امام و بنیانگذار نظام جمهوری اسلامی امام خمینی