مواردی که حیا جایز نیست!
قلمرو حیا امور زشت و ناپسند است و شرمساری در انجام نیکی‌ها هیچ‌گاه پسندیده نیست. ولی این حدّ و مرز در بسیاری از موارد از سوی مردم رعایت نمی‌گردد. منشأ این امر آگاهی جهالت و گاهی بی‌مبالاتی است.
فارس: حیا، شرم از انجام اعمال زشت در محضر ناظر محترم است. بنابراین اوّلاً، در متون اخلاق اسلامی خداوند و ناظران و نمایندگان او، حقیقت الهی و انسانی فرد و دیگران، به عنوان ناظرانی که باید از آن‌ها شرم و حیا ورزید مطرح شده‌اند. ۱
ثانیاً، قلمرو حیا امور زشت و ناپسند است و شرمساری در انجام نیکی‌ها هیچ‌گاه پسندیده نیست. ولی این حدّ و مرز در بسیاری از موارد از سوی مردم رعایت نمی‌گردد. منشأ این امر آگاهی جهالت و گاهی بی‌مبالاتی است. در بسیاری از روایات حیاورزی در برخی موارد ممنوع شده است.
به نظر می‌رسد که با وجود ضابطه پیش گفته در مفهوم حیا، این تأکید به دلیل آن است که انسان نسبت به این موارد نوعی شبهه علمی دارد و تا حدودی توجیهاتی، جهت تأیید حیاورزی در آن موارد برای خود دست و پا می‌کند، در حالی که تصورات او باطل است. برخی از موارد و مواقعی که جای حیا ورزیدن نیست، بدین قرارند:
۱. حیا ورزیدن از گفتار، کردار و درخواست حق؛
پیامبر(ص) فرمود: «هیچ عملی را از روی ریا و خودنمایی انجام مده و از سر حیا و شرم آن را رها نکن.» ۲
۲. حیا ورزیدن از تحصیل علم؛
امام علی(ع) فرمود:
«کسی شرم نکند از آموختنِ آنچه نمی‌داند.» ۳
۳. حیا ورزیدن از تحصیل درآمد حلال؛
امام صادق(ع) فرمود:
«کسی که از طلب مال حلال حیا نکند، هزینه‌هایش سبک شو و خداوند خانواده‌اش را از نعمت خویش بهره‌مند گرداند.» ۴
۴. حیا ورزیدن از خدمت به مهمان؛
امام علی(ع) فرمود:
«سه چیز است که نباید از آن شرم کرد: از جمله خدمت کردن به مهمان.» ۵
۵. حیا ورزیدن از احترام گذاشتن به دیگران؛
امام علی(ع) فرمود:
«سه چیز است که نباید از آن‌ها شرم کرد: از جمله برخاستن از جای خود برای پدر و معلم.» ۶
۶. شرم از اعتراف به ندانستن؛
امام علی ـ علیه السّلام ـ فرمود:
«اگر از کسی سؤالی کردند و نمی‌داند، شرم نکند از اینکه بگوید: نمی‌دانم.» ۷
۷. شرم از درخواست از خداوند؛
امام صادق(ع) فرمود:
«هیچ چیز در نزد خداوند محبوب‌تر از آن نیست که از او چیزی درخواست شود، پس هیچ یک از شما نباید شرم کند از اینکه از رحمت خداوند درخواست کند؛ اگرچه (خواسته او) یک بند کفش باشد.» ۸
۸. شرم از بخشش اندک؛
امام علی(ع) فرمود:
«از بخشش اندک شرم مدار که محروم کردن از آن کمتر است.» ۹
۹. شرم از خدمت به خانواده؛
امام صادق(ع) مردی از اهل مدینه را دید که چیزی برای خانواده‌اش خریده و با خود می‌برد، آن مرد چون امام را دید خجالت کشید. امام ـ علیه السّلام ـ فرمود: «این را خودت خریده و برای خانواده‌ات می‌بری؟ به خدا سوگند، اگر اهل مدینه نبودند (که سرزنش و خرده گیری کنند) من هم دوست داشتم، برای خانواده‌ام چیزی بخرم و خودم ببرم.» ۱۰
به امید آنکه خداوند راه تشخیص را بر ما هموار کند و قدرتی پیدا کنیم که در کجا شرم و حیا را رعایت کرده و در کجا این خصلت و ویژگی را کنار بگذاریم.
پی نوشت‌ها:
۱. ر. ک: صدوق: عیون الاخبار الرضا، ج ۲، ص ۴۵، ح ۱۶۲؛ تفسیر قمی، ج ۱، ص ۳۰۴؛ کراجکی: کنزالفوائد، ج ۲، ص ۱۸۲، طوسی: امالی، ص ۲۱۰.
۲. حرّانی: تحف العقول، ص ۴۷؛ صدوق: امالی، ص ۳۹۹، ح ۱۲؛ کلینی: کافی، ج ۲، ص ۱۱۱، ح ۲، و ج ۵، ص ۵۶۸، ح ۵۳.
۳. نهج‌البلاغه، حکمت ۸۲؛ حرّانی: تحف العقول، ص ۳۱۳.
۴. حرّانی: تحف العقول، ص ۵۹، و صدوق: فقیه، ج ۴، ص ۴۱۰، ح ۵۸۹۰.
۵. آمدی: غررالحکم، ح ۴۶۶۶.
۶. ه‌مان.
۷. احمد دیلمی و مسعود آذربایجانی ـ اخلاق اسلامی، ص ۸۰.
۸. کلینی، کافی، ج ۴، ص ۲۰، ح ۴.
۹. نهج‌البلاغه، حکمت ۶۷.
۱۰. کلینی: کافی، ج ۲، ص ۱۲۳، ح ۱۰.
نقل قول
