الحاق ایران به سازمان جهانی تجارت

[*~* مهسا *~*]

در چندین کشور درحال گذار که اخیرا عضو سازمان جهانی تجارت شده اند ــ مانند آلبانی، استونی، گرجستان و جمهوری قرقیزستان، لاتویا و مغولستان ــ استراتژی متفاوتی دنبال شده است. در این کشورها، استراتژی تجارت آزاد به عنوان بخشی از فرآیند الحاق پذیرفته شده است. این استراتژی شامل موارد زیر است:
الف ـ تثبیت تعرفه ها معمولاً در سطوح پایین کنونی یا موافقت با کاهش دادن و تثبیت تعرفه ها در سطوح پایین به عنوان بخشی از مذاکرات الحاق؛
ب - موافقت با رژیم تجاری آزاد در کشاورزی و خدمات؛
ج ـ شرکت در موافقت نامه هایی مانند ضوابط خرید دولتی، بلافاصله بعد از الحاق، که رقابت و شفافیت را در عملیات بازارهای آنها افزایش می دهد.

[*~* مهسا *~*]

الحاق چین که در 2001 به امضا رسید، ترکیبی از عناصری از هر دو استراتژی بود:
از یک طرف، چین از فرآیند الحاق به سازمان جهانی تجارت برای به حرکت واداشتن و غیرقابل برگشت کردن آزادسازی تجاری و انجام اصلاحات گسترده استفاده کرد.
از طرف دیگر، چین به دلایل مختلف یک اقتصاد درحال گذار دارد و خود را یک کشور درحال توسعه می داند و پیوسته به دنبال آن بوده است که دوره های انتقالی و رفتار ویژه و متفاوتی به دست آورد که در موافقت نامه های سازمان جهانی تجارت به کشورهای درحال توسعه اعطا شده است.

[*~* مهسا *~*]

چین با توجّه به موقعیتش به عنوان یک بازار بزرگ، درمورد جنبه های معین دسترسی به بازار مانند نساجی و همچنین درمورد موضوعات مرتبط با تعیین چین به عنوان یک اقتصاد غیربازاری، چانه زنی کرده است.
چنان که ملاحظه می شود، نوع استراتژی مذاکراتی کشور درحال الحاق در کوتاه یا طولانی شدن فرآیند الحاق تأثیر دارد

[*~* مهسا *~*]

تعرفه ها: از کشورهای درحال الحاق خواسته می شود تمامی تعرفه ها را تثبیت کنند؛ درحالی که در بسیاری از کشورهای درحال توسعه عضو، هنوز بخش بزرگی از جدول تعرفه های خارج از کشاورزی شان تثبیت نشده است. تثبیت های سقف نیز برای برخی اعضا پذیرفته شده است؛ ولی فشار برای تثبیت نرخ های تعرفه (متقاضیان الحاق) نزدیک به نرخ های مورد عمل وجود دارد.

[*~* مهسا *~*]

از سوی دیگر، از کشور متقاضی الحاق خواسته می شود تعرفه هایش را کاهش دهد و تعهد به کاهش تعرفه ها را در یک جدول زمانی اعلام کند. درخواست اصلی درمورد تعرفه کالاهای صنعتی این است که تعرفه صنعتی کشور درحال الحاق باید به میزان دو برابر متوسط نرخ تعرفه کالاهای صنعتی در کشورهای عضو سازمان همکاری اقتصادی و توسعه تثبیت شود. این به معنای آن است که میانگین وزنی نرخ های تعرفه کالاهای صنعتی بیش از 10 درصد نباشد. این درخواست به دلیل نداشتنِ توان رقابت بسیاری از کالاهای صنعتی کشورهای درحال توسعه متقاضی الحاق و پایه مالیاتی محدود ممکن است مشکل آفرین باشد.

[*~* مهسا *~*]

کشاورزی: معمولاً درمورد کاهش میزان کلی حمایت، تعرفه ای کردن محدودیت های کمّی و کاهش یارانه های صادراتی کشاورزی، تعهداتی اخذ می شود. از آنجا که بسیاری از کشورهای درحال الحاق از کشاورزی خود حمایت اساسی نکرده بلکه برعکس، آن را جریمه کرده اند، تقاضای کاهش میزان کلی حمایت ممکن است موجّه نباشد.
قواعد و مقررات: از کشورهای درحال الحاق نوعا خواسته می شود تمامی تعهدات را در هنگام ورود به سازمان جهانی تجارت برآورده سازند، همچنین از کشور متقاضی می خواهند درمورد جنبه هایی که در آنها ضعف دارد، یک برنامه تفصیلی ارائه و اعلام کند که چگونه و در چه دوره زمانی اصلاح آنها را پیشنهاد می کند.

[*~* مهسا *~*]

آزادسازی تجارت خدمات: از متقاضی عضویت خواسته می شود در تعدادی از بخش های خدماتی مهم مانند خدمات مالی و خدمات ارتباطات راه دور، تعهداتی برای آزادسازی بپذیرد. از این رو مستثنی کردن بخش های خدماتی موردنظر اعضای سازمان جهانی تجارت از تعهدات آزادسازی، به راحتی برای آنها قابل قبول نیست. از سوی دیگر، به دلیل غیرقابل تقسیم بودن بسیاری از خدمات و نیاز به بهره برداری از صرفه های مقیاس، محدودساختن عرضه کنندگان خدمات در مناطق خاص کشور، به آسانی برای اعضای سازمان جهانی تجارت پذیرفتنی نیست.
موافقت نامه های میان چند طرف: کشورهای متقاضی برای شروع بررسی مقررات موافقت نامه های میان چند طرف (برای مثال، در زمینه خرید دولتی و هواپیمای غیرنظامی) در زمان الحاق، و نیز تعّهد جهت تنظیم یک جدول زمانی برای تکمیل مذاکرات بلافاصله بعد از الحاق، تحت فشار قرار می گیرند.

[*~* مهسا *~*]

موضوعات «اقتصاد بازار»: هر چند در موافقت نامه های سازمان جهانی تجارت الزام صریحی در این مورد وجود ندارد که کشور متقاضی عضویت، اقتصاد بازار داشته باشد، این الزام را که کشورهای درحال الحاق باید اقتصاد بازار داشته باشند، در عمل اعضای موجود سازمان جهانی تجارت به عنوان بخشی از اهرم فشار در فرآیند الحاق مطرح کرده اند.
این فشارها بر تمامی کشورهای درحال الحاق ازجمله چین و کشورهای مستقل مشترک المنافع وارد شده است. به همین جهت، برچسب اقتصادهای غیربازاری، یکی از علت های اصلی اختلاف نظر تجاری میان بسیاری از اقتصادهای درحال گذار و چین از یک طرف، و ایالات متحده امریکا و اتحادیه اروپا از طرف دیگر بوده است. امریکا و اروپا به این بهانه، علیه صادرات این کشورها دست به اقدامات ضددامپینگ می زنند.(لانگامر و لوک، 1999: 24 ـ 7؛ میکالوپولوس، 2002:67

[*~* مهسا *~*]

4. از تجربه کشورهای ملحق شده به سازمان جهانی تجارت، چه درس هایی می توان آموخت؟

اولین درس مهم از تجربه الحاق کشورها این است که الحاق هر کشور با کشور دیگر تفاوت دارد؛ لذا تعمیم دادن، مشکل است. با این حال، موارد مشترکی به شرح زیر را می توان ذکر کرد:
ــ تجربه تعدادی از کشورهای کوچک که اخیرا فرآیند الحاق آنها به پایان رسیده، حاکی از آن است که هر قدر کشور کوچک تر و رژیم تجاری آن آزادتر باشد، فرآیند الحاق سریع تر است؛ زیرا اولاً هزینه های حمایت برای کشورهای کوچک، بالا است، ثانیا اندازه کوچک اقتصاد، موارد اندکی برای دسترسی به بازار را برای اعضای اصلی سازمان جهانی تجارت مطرح می کند.

[*~* مهسا *~*]

ـ تجربه مذاکرات اخیر الحاق حاکی از آن است که کشورهایی که پیشنهادهای اولیه خود را به گونه ای مطرح کرده اند که بتوانند تعرفه هایشان را در سطوح کاملاً متفاوتی از سطح تعرفه های مورد عمل تثبیت کنند، با مشکلات جدی در الحاق مواجه می شوند؛ حتی اگر این اقدام در بین اعضای درحال توسعه کنونی سازمان جهانی تجارت ــ که بسیاری از آنها بخش بزرگی از جدول تعرفه خود را تثبیت نکرده اند ــ گسترده باشد. وقتی چنین پیشنهاد اولیه ای مطرح شد، اعضای گروه کاری اساسا از بررسی یا واردشدن آن به مذاکرات بر آن مبنا، امتناع کردند. گروه کاری از آن کشور درخواست کردند قبل از آنکه مذاکرات جدّی صورت گیرد، پیشنهاد بازنگری شده ای با نرخ های تثبیت را که به نرخ های تعرفه مورد عمل نزدیک تر باشند، ارائه کنند.