✿✿✿ معاشرت اجتماعی از نظر دین اسلام ✿✿✿

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

معاشرت اجتماعی از نظر دین اسلام

چکیده


سرمایه گذاری دین اسلام بر روی مسأله معاشرت با دیگران در پرتو حیات اجتماعی امری گران و قیمتی به حساب می آید.
معاشرت و ارتباط با افراد تمایلات و نیازهای یکدیگر را برطرف ساخته حیات اجتماعی را شاداب و مسرور می نماید. اگر اجتماعی وجود نداشت احتیاجات و نیازها هم معنی نمی داشت و سرنوشت انسان ها دستخوش تلاطم و تزلزل قرار می گرفت.
از این رو معاشرت اجتماعی در جایگاه های مخصوص خود در اثرگذاری و اثرپذیری از یکدیگر بسیار مهم است که ما در این مقاله این جایگاه‎ها را ارتباط با مردم، فرزندان، دوستان، خویشان تبیین نموده ایم.

مقدمه


انسانها دوست دارند زندگی پر از نشاط و شادابی را فرا روی خویش داشته باشند و بدون دغدغه فکری به آن زندگی ادامه دهند. آنان می خواهند حریم زندگی شان از حرمت و احترام عظیمی برخوردار گردد که این را باید در رابطه صمیمانه و مستحکم در پرتو تعالیم قرآن و سیرۀ پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) جستجو نمایند.
علاوه بر آن باز شناخت رعایت حقوق و تعهداتی که افراد در زندگی بر عهده دارند می تواند در پیشبرد مقصد و هدف او کمک شایانی کند که بسیاری از این حقوق را روایت ما بیان داشته است که هر کدام در زندگی انسان عملی گردد دریای از آرامش دائمی را برای او فراهم می آورد.

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

اهمیت معاشرت در اسلام

اسلام به عنوان دین تکامل یافته ای است که دارای جامعیت و کمال ویژه ای است.
اسلام حاوی تمام مسائل اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و معنوی و فردی و خانوادگی است.
بر همین مبنا به مسأله معاشرت که مورد احتیاج بسیاری از انسان هاست سخن به میان آورده و در تبیین و توضیح آن در رابطه با انبیاء و امامان و چه در معاشرت با همسران و فرزندان یا خویشان و بستگان قوانینی را نصب نموده تا مردم در پرتو عمل به آنها خوشبختی و سعادت را درآغوش گرفته بر سر سفرۀ معاشرت سالم و صحیح با بینشی عاقلانه رفاقتی را استوار سازد و ازاین راه به دست یابی بخشی از موارد مادی یا معنوی خویش موفق شود.

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

جایگاه معاشرت


از هر طریق که بخواهی به جهان هستی نگاه کنی می یابی که همبستگی فوق العاده عجیب و شگفت انگیزی آنان را فراگرفته است که همه نظام هستی را در دیده اهل معرفت یک واحد نشان می دهد.
شاید زبان گویای این موجودات بر آن باشد که به آدمیان خطاب می نمایند:
ای انسان ها بیائید ریشه و مبنایتان بر پایه رفاقت و یکدلی و هماهنگی استوار باشد و هر کدامتان برای دیگری در زمینه‎های مادی و معنوی تکمیل کننده باشد و برای هم غم خواری نموده و خلأهای زندگی یکدیگر را به صورتی که شایسته است پر کنید و در سایه چنین رفاقتی سعادت دارین را بر خود میسر ساخته، در فضایی از امنیت همراه با عشق و محبت و عزت وشرافت زندگی را ادامه دهید.
ای کاش انسان ها هم با رابطه صحیح و بدون هر گونه تبادل غیر ارزشی در زندگی شان درمی یابد که این گونه رفاقت و هماهنگی جز با تکیه بر مایه ایمان به خدا و اجرا شدن برنامه های با ارزش دین و عمل نمودن به دستورات پیامبران و ائمه اطهار علیهم السلام تحقق نمی یابد.

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

نیاز به معاشرت


رفاقت و معاشرت در عرصه حیات اجتماعی انسان از مسائل بزرگ و قابل توجه است تا جایی که صورت ممدوح آن علت سعادت دنیا و آخرت و صورت مذموم و منفی آن سبب نگون بختی و تیره روزی در هر دو جهان خواهد شد.
میل و کشش طبیعی هر انسانی نسبت به دوست یابی به قدری قدرتمند است که عده ای زیادی و آن را جزء غرائز آدمی می دانند.
آری، خمیرمایۀ اصلی انسان به گونه ای است که هیچ گاه نمی تواند خود را تنها و بدون نیاز به دیگران ببیند و از اجتماع دوری گزیده و انزواطلبی را در زندگی خویش صورت دهد.
این انسان بدون ارتباط با دیگران بی سر و سامان است. بنابراین نیاز به معاشرت از ریشه های بنیادین وجود آدمی است که از آن جدانشدنی است.

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

اثرگذاری و اثرپذیری


مسأله اثرگذاری در معاشرت، در زمانی که دلباختگی شدید به معاشرت پیدا می شود و پای محبت و عشق دو طرف در میان آید، حقیقتی است که اگر دین اسلام در مقام بیان آن برنمی آمد برای همگان آشکار بوده و اینکه اسلام تمام جوانب این حقیقت را تبیین داشته و در این زمینه چیزی را فروگذار نکرده است.
دلیل بر شرافت و بزرگی این مسأله در پیشگاه پروردگار و اهمیت آن در حیات انسان است.
انسان چه خود بخواهد و چه نخواهد به شدت اثرپذیر است.

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

اصول موفقیت در برقراری روابط اجتماعی


الف- شناخت کیستی و چیستی مردم


برای ایجاد این مهارت و استمرار بخشیدن به آن، یکی از مؤلفه های ابتدایی، شناخت اولیه ی افراد و گروه هاست که این شناخت در دو مقوله ی «کیستی» و «چیستی» آنان قابل بررسی می باشد.

«کیستی» افراد عبارت است از:

مشخصات ظاهری از قبیل نام، نام خانوادگی، محل سکونت، شغل، نام گروه، مشخصات مؤسسین گروه، محل کار و ...
در روایتی از نبی اکرم (صلی الله علیه وآله) آمده است:
«چون کسی را دوست داشتی، از نام او و نام پدرش و از منزل او بپرس، پس اگر مریض شد به عیادتش برو و اگر گرفتاری و مشکلی داشت، او را یاری کن.»
و در روایت دیگری نیز آمده است که
«از نام جدّ او عشیره و خانواده ی او نیز سؤال کن.»

و کیستی گروه ها نیز عبارت است از:

حقیقت درونی، ویژگی های شخصیتی و روحی، طرز تفکّر و اهداف آن در زندگی که این خصوصیات ازعمده منابع مردم شناسی، تاریخ شناسی، و بررسی صفات و روحیات اقوام و ملل می باشد.
همچنین از مهمترین منابع مردم شناسی می توان به آیات قرآن و روایات و منابع روایی درخصوص ویژگی های انسان، ناس، گروه های خاصّی چون مؤمنین، کافرین، مشرکین، منافقین، اهل کتاب، و... اشاره کرد.

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

اصول موفقیت در برقراری روابط اجتماعی

الف- شناخت کیستی و چیستی مردم

برای شناخت چیستی افراد در درجه ی اوّل باید حقیقت و فطرت انسان‌ها شناخته شود که بهترین راهکار برای این منظور خودشناسی است و روایات اهل بیت (علیهم السلام) به این حقیقت اشاره می‎کند:

قال علی (علیه السلام) : «مَن عَرَفَ نَفسَهُ فَهُوَ لِغَیرِهِ أعرَفُ»؛ همچنین فرمودند: «کَیفَ یَعرفُ غَیرَهُ مَن یَجعَلُ نَفسَه»
«کسی که خود را نمی شناسد چگونه دیگری را بشناسد.»

اما در کنار خودشناسی راه های دیگری نیز برای شناخت حقیقت افراد مؤثر است که مهمترین آنها عبارتند از:

1.آزمودن


حضرت علی (علیه السلام) فرمودند:
«پیش از انتخاب برادران آنها را بیازمای، زیرا آزمایش معیاری است که نیکان را از بدان جدا می‌سازد.»

2.شناخت از طریق گفته ها


حضرت علی (علیه السلام) فرمودند: «سخن بگویید تاشناخته شوید، زیرا مرد زیر زبانش مخفی است.»

3.دوستان


پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) فرمودند:
«مردم را به دوستانشان بیازمائید، زیرا آدمی با کسی که از رفتارش خوشش بیاید دوستی می‎کند.»
حضرت سلیمان (علیه السلام) فرمود:
«درباره ی هیچ کس قضاوتی نکنید تا ببینید با که همنشینی می کند، زیرا آدمی از طریق دوستان و همنشینانش شناخته می شود.»

همچنین از راههای دیگر شناخت مردم، می توان به مسافرت، معامله اقتصادی، نظرخواهی از مردم، بررسی حالات آنان در فقر و ثروت و بحران های زندگی و ... اشاره کرد..

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

اصول موفقیت در برقراری روابط اجتماعی

ب - توانایی در ابراز وجود و عزت نفس


ابراز وجود یعنی شناخت حقوق فردی ابراز عقیده و احساسات و افکار خویش. ابزار وجود متشکل از چند امر است:

1.تشخیص منافع و حقوق شخصی خود و اصرار بر آن.
2.ابراز آزادانه عقاید و افکار و احساسات
3.تقاضای تغییر رفتارهای نامطلوب دیگران.
4.رد درخواست های نامعقول دیگران
5.پذیرش کاستی ها و نواقص خود و احترام به حقوق دیگران.

ج - شناخت و ادای حقوق دیگران


همچنان که ما به عنوان یک فرد صاحب حقوق و حریم و حرمت هستیم و حق ابراز نظر و دوست داشته شدن وقبول و رد موضوعات را داریم، باید بپذیریم دیگران نیز دارای حقوق و حریم و حرمت هستند و در صورتی روابط اجتماعی مؤثری خواهیم داشت که در تعاملی سازنده به حقوق اجتماعی دیگران احترام بگذاریم. ادای حقوق دیگران بر اساس محبت و مهرورزی پایه‎ریزی عدالت اجتماعی را می نماید و موجب نفی ظلم در روابط و استحکام و پایداری آن خواهد شد.
امام صادق (علیه السلام) در شرافت و عظمت شناخت و ادای حقوق دیگران می فرمایند:
«ما عبدالله بشیء أفضل من اداء حق المؤمن» ؛
«خداوند به چیزی برتر از ادای حق مؤمن عبادت نشده است.»

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

معاشرت با مردم


سلام دادن


چه سنت و رسم زیبائی است و چه کلمۀ پرمعنایی! سلام را می گویم:
دو انسان به مسلمان به هم می رسند و یکی به دیگری سلام می کند و او نیز با سلام پاسخ می دهد.
اصلاً فکر کرده اید که این گونه کلمه ها در آئین مقدس ما با دقت مخصوصی انتخاب شده و بر اساس قطعی ترین اصول و قواعد روانشناسی برگزیده شده اند؟
اسم دین ما اسلام است که از ریشۀ سلم به معنای تسلیم در برابر حق و به معنای صلح و صفا وسلامت، گرفته شده است و وقتی همدیگر را می بینیم سلام می گوئیم با همین پیامی بسیار پر معنا به او می دهیم یعنی:
تو از شرّ من و آسیب و آزار و اذیت من، ایمن هستی، و از طرف من آسوده خاطر باش!
آری، «سلام، چراغ سبز آشنایی است.» سلام نخستین نشانه صداقت ومودت است که با آن پیوند دو قلب به گرمی به هم نزدیک تر می گردد باری سلام، نام خداوند است و تحیت الهی. سفارش پیامبر و امامان. تا آنجا که فرموده اند:
اگر کسی پیش از سلام، شروع به سخن کرد، جواب ندهید: «مَن بَدَءَ بِالکَلامِ قبلَ السّلامِ فَلاتُجیبُوه»
در حدیث دیگری امام صادق (علیه السلام) از قول خداوند نقل می کند:
«البَخیلُ مَن بَخِلَ بِالسَّلام» ؛ «بخیل کسی است که از سلام دادن به دیگری بخل ورزد.»
و به هیچ وجه نمی تواند، اثرپذیری خویش را و اثرگذاری معاشرت را از بین ببرد و اگر اینگونه نبود، در حیات اجتماعی انسان، این همه آثار مثبت و منفی ظهور نمی کرد؛ و از آنجا که طبع انسان اثرپذیر است، قرآن کریم از نشست و برخاست با ظالمان و کسانی که نمی‎خواهند به احکام الهی و آداب آن ادب شوند نهی نمی‎کرد ومی‎فرماید:
«فَلاتَقعُدَ بَعد الِذکری مَع القومِ الظَالمین» ؛ «پس از یادآوردن به سرعت بیرون برو و با گروه ستمکاران منشین.»
اثرپذیری طبع چنان سریع است که قرآن می فرماید:

«إذا سَمِعتُم آیاتِ اللهِ یُکَفَرُ بِها وَ یُستَهزَأُ بِها فلاتقعدوا مَعَهُم حَتی یَخُوضُوا فِی حَدیثٍ غَیِرِه انَکُم اِذَا مِثلَهُم»
«چون بشنوید گروهی آیات خدا را مورد انکار و استهزا قرار می دهند، با آنان ننشینید تا در سخنی دیگر درآیند، اگر بنشینید شما هم در به دوش کشیدن بار گناه انکار و استهزا مانند آنان خواهید بود.»

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

معاشرت با مردم

پاداش اخروی سلام


روزی پیغمبر (صلی الله علیه وآله) به اَنَس فرمود:
ای اَنَس! در بیرون به هر کس می رسی سلام کن که بر حجم حسنه ها و ثواب‌هایت افزوده می‌شود و در خانه به خانواده ات سلام کن که خداوند به زندگی تو خیر و برکت می دهد؛ و بهترین شما کسانی هستند که به مستمندان اطعام می‌کنند و به همه سلام می گویند و شب هنگام که مردم در خواب و استراحت اند برای خدا نماز می گزارند.
«هر کس به ده تن از مسلمانان سلام کند خداوند برای او ثواب آزاد کردن یک برده خواهد داد.»