برگزیدن نام نیک، یکی ازعوامل بستر ساز در فرایند تربیت دینی است. نام نیکو، نماد هویت و شخصیت آینده هر فرد است. هویت هر کسی، از متغیرهای فراوانی اثر میپذیرد که یکی از اولین متغیرهای دخیل در شکل گیری هویت، نام و اسمی است که دیگران او را با آن خطاب میکنند.
در واقع، اسم در لغت به معنای لفظی است که بر حقیقت و مسمائی دلالت کند. این کلمه از ماده (سمه) اشتقاق شده و «سمه» به معنای داغ و علامتی است که بر گوسفندان میزنند تا مشخص شود صاحب آن کیست. شاید از ریشه و ماده (سمو) گرفته شده باشد که در این صورت به معنای رفعت و بلندی است.
اسامی و نامهایی که دیگران ما را با آن میشناسند اولین شاخص هویتی ما به شمار میرود. یکی از اصلیترین حقوقی که فرزندان بر گردن والدین خود دارند نامی است که والدین بر کودک خود قرار میدهند و او را به آن نام شهرت میدهند.
میتوان گفت نام هر فرد، برآمده از محبتی است که پدر و مادر او نسبت به او داشته اند. در ادبیات اسلامی ما در خصوص انتخاب نامهای نیک توصیههای زیادی شده است.
مثلا در نقلی از ابن اثیر آمده است که شخصی به عنوان نماینده اعزامی خدمت پیامبر اسلام (ص) رسید، حضرت فرمود نامت چیست؟ گفت: «بغیض (بسیار خشمگین).» حضرت فرمود: «تو حبیب هستی و نامش را در همان مجلس به حبیب تغییر داد.».
در جائی دیگر نیز ابن عمر نقل نموده: که رسول خدا (ص) نام «عاصیه» را به «جمیله» تغییرداد و فرمود تو جمیله هستی. زیرا عاصیه به معنای خلاف کار و جمیله به معنای زیباست.
پیامبر رحمت حضرت محمد (ص) مؤمنین را به نامگذاری شایسته فرزندان سفارش نموده و میفرماید: «نخستین چیزی که هر یک از شما به فرزندش پیشکش میکند نام نیکواست. بنابراین هر کدام از شما نامی نیکو بر فرزند خویش نهد» [۱]از پیامبر اکرم (ص) روایت است: ْ حَقِّ الوَلَد على الوالدَأن یُحَسِّنُ اسْمَهُ. «حق فرزند بر پدر آن است که نام نیک و زیبا بگذارد».
امام صادق (ع) از حضرت رسول نقل میکند که ایشان فرمود: «این اسمهای شما، همان اسمهایی است که در قیامت شما را به آن صدا میزنند. پس اسمهای خود را خوب کنید (و برای فرزندانتان اسمهای خوب و زیبا و نیکو انتخاب کنید)».
از امام جعفر صادق (ع) نقل است که یکی از وصیتهای حضرت رسول به امیرمؤمنان، على (ع) این بود: «یا على، حق فرزند بر والدین این است که والدین او نام مناسب برای او انتخاب کنند؛ دوم، در تعلیم و تربیت و آداب او اهتمام ورزند، سوم، او را در یک موضع صالح قرار دهند.»
این چند روایت، پارهای از احادیث و روایات ائمه (ع) در مورد نامگذاری فرزندان بود. با کمی بررسی و پژوهش در کتابهای روایى، به سادگی میتوان اهمیت این مقوله را در روایات و زبان معصومان (ع) دریافت.
یکی از نکات مهمی که ذیل بحث نام گذاری باید بدان توجه نمود اختلاف مراتب اسم در عرف ما و فرهنگ قرآنی است، زیرا در عرف ما اسم فقط به معنای نام و نشان است ولی در فرهنگ قرآن نام همراه با محتوا است؛ مثلا وقتی اسم «الله» بر خداوند اطلاق میشود، صرف لفظ آن منظور نمیباشد بلکه آن حقیقتی که جامع تمام کمالات است لحاظ میشود. این تفاوت نگاه به نام گذاری این روزها بیشتر از قبل دیده میشود.