بر مدار خطبه غدیر

[ملکوت* گامی تارهایی *]

7. قرآن و ولایت

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در خطبه غدیر ، قرآن را ثقل اکرم و یادگار خود در میان مسلمین معرفی می کند و مفسر و بیان کننده باطن آن را فقط اهل بیت علیهم السلام اعلام می کنند. قرآن با اهل بیت علیهم السلام موافق است و این دو از هم جدا نمی شوند.

آنچه در پی می آید، چشم اندازی کوتاه است بر مفاد و مواد حدیث غدیر . آنچه تدوین شده است، ترتیب و تبویب موضوعاتی است موجود در حدیث غدیر که می تواند کاربردی جدی برای مخاطبان و پیروان غدیر همراه داشته باشد.

بدان امید که صاحب غدیر و امام غدیر بر این نوشتار کوچک، نظر لطف و مرحمتی نماید و آن را بر تابد و بپذیرد. آمین.

ص: 12

از آنجا که هدف اصلی بعثت پیامبر تزکیه نفوس و تربیت انسانها و پرورش اخلاق حسنه می باشد، این نعمت و منت عظیمی است از سوی خدا بر آدمی و نهایت توجه به اخلاق در منظر دینی.

خداوند خود بزرگترین مربی اخلاق انسانی است و قرب به او جز از طریق تخلق به اخلاق الهی میسر نیست. طوری که هر فضیلت اخلاقی رابطه ای بین انسان و خدا ایجاد می کند. زیرا اخلاق به رفع رذائل می پردازد تا دل را صاف گرداند و مقدمه معرفت الهی شود.

توجه به صفات الهی باعث پرورش فضائل اخلاقی و تکامل معنوی در آدمی می شود و عدم توجه به صفات الهی باعث نزدیکی به اخلاق شیطانی می گردد. با تهذیب و تعلیم و تربیت و رجوع مکرر به آن صفات می توان به تلاشهای روزانه جهت الهی داد.

از نظرگاه خداپرستان اخلاق به معنی صفات افعالی که انسان را برای قرب به خدا آماده می کند و در اسلام اخلاق کمال انسانی است که پرتوی از صفات الهی را در خود منعکس می کند تا به ذات الهی نزدیک گردد.

اخلاق آدمی در سایه ایمان به خدا تزکیه می گردد و اگر وجدان عقل فطری) با ایمان به خدا تلقی شود باعث تحکیم مبانی اخلاق

ص: 13

می گردد. اخلاق آدمی در سایه ایمان به خدا تزکیه می گردد و اگر وجدان (عقل فطری) با ایمان به خدا تلقی شود باعث تحکیم مبانی اخلاقی می گردد. آدمی با رهبری غرائز و مدیریت آزادی در مسیر سعادت به کمال مطلوب نائل می شود. از آنجا که جایگاه صفات عالیه در قلب آدمی است و قلب سلیم می تواند کانون معرفت خدا، تقوا و اخلاق قرار گیرد تنها با مبارزه نفس و بندگی کردن می توان به قلب سلیم رسید.

[ملکوت* گامی تارهایی *]

آگاهی بر معارف الهی و مصالح معنوی بهترین انگیزه برای حرکت به سوی اعمال صالح است. هرچه دانش الهی افزون گردد فضائل اخلاقی شکوفاتر می شود. پس مؤثرترین راه توفیق تهذیب نفس ، افزایش معرفت و شناخت مبدأ و معاد و آگاهی بر پیامد فضائل و رذائل می باشد.

در مسیر قرب به خدا اسوه ها وسیله تعالی انسان و پاکسازی روح و فکر و عمل می باشند. کسی که تحت ولایت خدا قرار گیرد از رذائل به فضائل سیر می کند و برای پیمودن راه تقوا و طهارت باید با صادقان (ائمه اطهار علیهم السلام) همراه بود. زیرا ولایت و رابطه معنوی با انسانهای کامل به طور ناپیدا در وجود آدمی اثر می کند و نفوس را پرورش می دهد.

[ملکوت* گامی تارهایی *]

و اینک با پرتو امامت گام در مسیر تربیت می نهیم، باشد که با عنایاتشان اخلاق را شکوفا گردانیم.

حمد

الْحَمْدُ للّه ِِ الَّذی عَلا فی تَوَحُّدِهِ ؛ سپاس خدایی را که در یگانگی بلند مرتبه است .

میدا لَمْ یزَلْ، مَحْمُودا لا یزالُ ؛ همواره ستوده بوده و خواهد بود .

له الحمد منی أبد الآبدین ودهر الداهرین؛ همه ستایشها در همه روزگاران و در هر حال ویژه اوست.

ولا نزلت آیه مدح فی القرآنی إلا فیه ؛ آیه ستایشی نازل نشده مگر درباره او (علی ).

الحمد لله الذی هدانا لهذا؛ سپاس خای را که ما را به این امر راهنمایی فرمود.

حمد ستایش نسبت به کاری از روی اختیار است (1).

حمد و ستایش منحصر به پروردگار است که هر جمال و کمالی را در صحنه آفرینش پدیدار ساخته است. ستایش او همیشگی است چرا که هستی و کمال او همیشگی است. فیض الهی رو به گسترش

ص: 15

1- المعجم فی فقه القرآن، ج 1، ص 81
است، بنابراین حمد و ستایش او رو به فزونی است و حمد او هم مداوم است .

[ملکوت* گامی تارهایی *]

فکر و اندیشه محدود انسانی نمی تواند آنچنان که شایسته خداوند است او را ستایش کند، پس نیاز به رهنمون رهبران الهی دارد . همان طور که رهبران الهی آدمی را با کلمات و حرکات نماز آشنا ساختند تا بدین روش تمجید و تسبیح حق را گوید.

خدا را حمد و ستایش کنید. حمدی ابدی و سرمدی که حدش بی نهایت و مقدارش ناتناهی و زمانش نا منقطع باشد. حمدی که ما را به مقام طاعتش واصل گرداند و به انجام وظایف عبودیت یاری کند. به واسطه آن حمد سعادت یابیم و در زمرۀ دوستان خدا باشیم.

ص: 16

شکر

الَّذی اسْتَحَقَّ مِنْ کُلِّ مَنْ خَلَقَ أَنْ یشْکُرَهُ وَیحْمَدَهُ عَلی کُلِّ حالٍ ؛ در همه حال سزاوار سپاس و ستایش آفریدگان است.

أَحْمَدُهُ کَثیرا وَأَشْکُرُهُ دائِما عَلَی السَّرّاءِ وَالضَّرّاءِ وَالشِّدَّهِ وَالرَّخاءِ؛ ستایش فراوان و سپاس جاودانه بر شادی و رنج و آسایش و سختی .

سیجزی الله الشاکرین الصابرین ؛ خدا شاکران صابر را پاداش می دهد .

فضیلت شکر به قدری زیاد است که جز اندکی به حقیقت آن نمی رسند. علت این امر نیز ریشه در جهل به نعمتهاست. شکرگزاری ملزوم به وجود حکمت است که هرچه فهم آدمی افزون گردد شکر منعم بیشتر شایسته است . شکر باید در سه محور انجام شود:

1. علم : شناخت نعمت از سوی منعم است.

2. حال : شادانی که از انعام در آدمی پدید می آید.

3. عمل : اقدام به آنچه مقصود منعم است.

شکر و ستایش نوعی تعظیم در مقابل نعمت است که در سه بعد انجام می شود:

١. شکر قلبی : عن أبی عبدالله ( الصادق) علیه السلام :

ص: 17

من أنعم الله علیه بنعمه فعرفها بقلبه؛ فقد أدی شکرها» . هرکه با قلب خویش شناخت نعمتی را که خدا به او انعام کرده، شکر آن را به جای آورده .

2. شکر زبانی : عن عمر بن یزید قال : سمعت أبا عبد الله الصادق علیه السلام یقول:

شکر کل نعمه وإن عظمت أن تحمد الله عزوجل علیها .

شکر هر نعمتی اگرچه بزرگ باشد آن است که حمد خدا را گوئی.

٣. شکر جوارح:

شکر النعمه اجتناب المحارم وتمام الشکر قول الرجل الحمد لله رب العالمین.

شکر نعمتها پرهیز از گناهان است و شکر تمام آنکه بگوید: الحمد الله رب العالمین.

نعمت حقیقی آن است که وسیله ای برای رسیدن به حق باشد و بالاترین نعمت ها عبارتند از :

1. توفیق : به معنای موافقت بین قضای خدا و خواسته بنده به جهت رساندن خیر به بنده می باشد .

2. هدایت : اینکه آدمی با عقل و شرع راه خیر و شر را تشخیص دهد.

٣. رشد: اینکه به واسطه هدایت با اراده خود در مسیری قرار گیرد که رشد کند .

ص: 18

الشکر زینه الرخاء ، وحصن النعماء(1)

شکرگزاری زینت فراخی است و حصاری برای نعمتهاست.

عن أبی عبدالله ( الصادق) علیه السلام قال :

- الشکر زیاده فی النعم وأمان من الغیر(2)

شکرگزاری موجب زیادی نعمت و حفاظت از تغییر حال می شود .

- شکر المؤمن یظهر فی عمله ، شکر المنافق لا یتجاوز لسانه(3)

شکر مؤمن در کردارش ظاهر می شود و شکر منافق از زبانش تجاوز نمی کند.

خدایا ، ما را به شکر و سپاسگزاری از نعمتهایت و پیروی سنن شرع و دوری از معصیت توفیق ده و از شکرگزارترین خلق بر نعمتهایت مقرر فرما .

ص: 19

1- ینابیع الحکمه، ج 3، ص 242
2- ینابیع الحکمه ، ج 3، ص 243.
3- ینابیع الحکمه، ج3، ص 342.
تفکر در عجائب صنع و امور پروردگار

بارئ المسموکات ، وداحی المدحوات، وجبار الأرضین والسموت؛

آفریننده آسمانها و گستراننده زمین و افزونی بخش آفریده ها .

متطول علی جمیع من أنشاه؛ نعمت ده ایجاد شده ها .

یولج اللیل فی النهار ویولج النهار فی اللیل ؛ شب را در روز و روز را در شب فرو برد.

ویمیت ویحیی، ویفقر ویغنی، ویضحک ویبکی ، ویدنی ویقصی، ویمنع ویعطی ؛ بمیراند و زنده کند، نیازمند و بی نیاز گرداند ، بخنداند و بگریاند، نزدیک آورد و دور برد، باز دارد و عطا کند .

وافهموا؛ فهم کنید.

[ملکوت* گامی تارهایی *]

پیامبر در آغاز سخن نعمتهای بسیار این دنیا را شمرده و شکرگزاری کرده اند اما :

«وإن تعدوا نعمت الله لا تحصوها »(1)

اگر نعم الهی را بخواهید به شمار آورید هرگز نتوانید .

ص: 20

1- سوره ابراهیم، آیه 34.
ما عجائب آفرینش را در جهان بزرگ بیرون و درون به انسان نشان دادیم تا آشکار شود که خدا حق است.

باید در عجائب صنع نگریسته شود و نمودهای قدرت خدا را ستوده شود تا غفلت ها آشکار شود.

همانگونه که انعام به موجودی ، خیر و احسان یک فضیلت اخلاقی است ، پدید آوردن موجود و انعام به او خیری است مضاعف و فضیلتی است برتر که فقط مخصوص خدای بخشنده است .

إنما خلق الخلق لیربحوا عنی.

مخلوق را آفریدم تا از من بهره برند .

پرستش واقعی آن است که هر چیز از آن لحاظ که صنع الهی و مظهر اراده اوست مورد توجه قرار گیرد.

با تفکر در عالم مصنوعات از عالم غفلت خارج می شویم و با حس حقیقت جویی و براهین توحیدی ، نور ایمان در دلها قوی تر می شود و محبت خدا و اولیائش را به ارمغان می آورد، و این موضوع نیرومند ترین انگیزه برای انجام اعمال صالح و شکر بیشتر است.

آدمی در جهل است پس او نیاز به نور دارد و این معرفت از مسیر تفکر حاصل می شود. تفکر اساس تکامل آدمی است، روح انسان را بیدار می کند زیرا به دل جهت می دهد و به عمل صالح منتهی می گردد . تفکر آدمی را از مرحله احساس به مرحله تعقل می رساند و روح ماورائی او را بیدار می کند.

ص: 21

مؤمنان کسانی اند که در آفرینش آسمانها و زمین می اندیشند و می گویند: خدایا این عالم با عظمت را بیهوده نیافریدی(1).

- والفکره مرآت الحسنات وکفاره السیئات وضیاء القلوب و فسحه الخلق وإصابه فی صلاح المعاد واطلاع علی العواقب واستزاده فی العلم وهی خصله لایعبد الله مثلها(2)

فکر و اندیشه آیینه خوبیها و پوشاننده بدیها و روشنی بخش دلها و موجب خوش خوئی و سعه صدر میشود. به وسیله تفکر انسان به صلاح روز رستاخیز و پایان کارش آگاه می شود و بر دانشش افزوده می گردد و هیچ عبادتی بالاتر از تفکر نیست.

- تفکر فیما صنع الله عزوجل إلیه(3)

شخص عاقل باید آگاهی داشته باشد، گاهی از آن را به آنچه خدا درباره او انجام داده بیندیشد.

[ملکوت* گامی تارهایی *]

قال أبو عبدالله ( الصادق ) علیه السلام : قال أمیرالمؤمنین علیه السلام:

- إن التفکیر یدعو إلی البر والعمل به(4)

تفکر انسان را به نیکی و نیکوکار دعوت می کند .

ص: 22

1- 1. سوره آل عمران، آیه 191
2- بحار الانوار، ج68، ص 326.
3- بحار الانوار، ج 68، ص 323.
4- بحار الانوار، ج 68، ص 324.
- نبه بالفکر قلبک

به وسیله تفکر دل خود را بیدار کن.

خدایا تفکر در قدرت خود و تذکر عظمتت را به قلوبمان اعطا کن .

ص: 23

[ملکوت* گامی تارهایی *]

لطف الهی

قد وسع کل شیء رحمه ؛ رحمت جهان شمول .

یغشی الأبد نوره؛ نورش شامل ابدیت .

خداوند در صورتی افاضه فیض می کند که در موجود قابلیتی وجود داشته باشد. از سویی دیگر دست قدرت خدا بسته نیست و هرچه خواهد مسبب آورد.

ارتباط انسان با خدا ارتباطی آسان در همه جا و همه حال ممکن است.

هرگاه او را بخوانی می شنود. هرگاه با او مناجات کنی نجوایت را می داند. کلید گنج های خود را در دست تو نهاده. هرگاه بخواهی با دعا درهای نعمتش را باز می کنی و باران رحمتش را پیاپی فرو می ریزی(1).

رابطه خدا با بندگان رابطه رحمت، لطف، مهربانی است. لطف او چون دیگر صفاتش بی کران است و همه موجودات را در بر می گیرد . او دائم الفضل و سریع الرضا و انیس به بندگان است(2).

ص: 24

1- 1. نهج البلاغه، ص 398
2- وقعه الجمل، ص 150.

[ملکوت* گامی تارهایی *]

خدایا رحمت تو وسیع تر از گناه من است . اگر من شایسته رحمت تو نیستم رحمت تو سزاوار است که به من رسد. خدایا اگر ظلمتیم تو نوری، اگر دوریم تو نزدیکی ، اگر ناتوانیم تو توانمندی ، اگر مرده ایم تو زنده ای ، اگر غافلیم ت و هوشیاری ، اگر بی معرفتیم تو عارفی ، اگر آلوده ایم تو پاکی(1).

ای بهترین کسی که گناهکاران از او پوزش می طلبند. چه کرامتی بالاتر از اینکه عذر او را می پذیرد و گناه را از خاطر ملائکه هم زائل می کند و آن را تبدیل به حسنه می کند(2).

خدایا تمام تغییرات احوال ما به امر نافذ تو خواهد بود و تحولات ما به حسن تدبیر توست. هیچ امری جز به قضای نخواهد بود و هیچ خیری جز به عطای تو به ما نخواهد رسید.

ص: 25

1- 1. مفاتیح الجنان .
2- ٢. کافی، ج 2، ص 314.

[ملکوت* گامی تارهایی *]

7. لزوم فعالیت :

لا بل أنتم المتکلون(1)

کسانی که فعالیت نمی کنند متوکل نیستند بلکه متکل و سربار مردم اند .

- من توکل علیه کفاه(2).

هرکس بر او توکل کند خدا او را کفایت میکند .

- وهب لی صدق التوکل علیک .

توکل راستین به من عنایت فرما.

ای خدای من ، با اعتماد کامل به تو امید بستم .

ص: 35

1- ١. مستدرک الوسائل، ج 2، ص 288 .
2- 2. نهج البلاغه، خطبه 89.

[ملکوت* گامی تارهایی *]

تواضع

اشاره

تواضع کل شیء لعظمته ؛ آفریدگان در برابر بزرگی اش فروتن اند .

وخضع کل شیء لهیبته ؛ همه در برابر عظمتش خاشع اند.

- «وَعِبَادُ الرَّحْمَنِ الَّذِینَ یَمْشُونَ عَلَی الْأَرْضِ هَوْنًا وَإِذَا خَاطَبَهُمُ الْجَاهِلُونَ قَالُوا سَلَامًا»(1).

بندگان خدای رحمان آنها هستند که بی تکبر بر زمین راه می روند و هنگامی که جاهلان آنها را مخاطب سازند با بزرگواری میگذرند .

- لا عز الا لمن تذلل لله، ولا رفعه إلا لمن تواضع لله(2).

عزت نیست مگر برای کسی که برای خدا خضوع کند، و افتخار و بزرگی نیست مگر برای کسی که برای خدا تواضع کند.

- کمال العقل فی ثلاث : التواضع لله ...(3)

کمال عقل در سه چیز است، یکی از آنها تواضع است.

ص: 36

1- ١. سوره فرقان، آیه 63.
2- 2. مشکاه الانوار، ص 226.
3- ٣. مستدرک الوسائل، ج 2، ص 305
- التواضع فإنه من أفضل العباده(1).

تواضع از برترین عبادات است.

- ثمره التواضع المحبه(2).

نتیجه تواضع جلب محبت است.

- ان الله جعل التواضع آله العقل وجعل التکبر آله الجهل(3) .

خداوند تواضع را ابزار عقل، و تکبر را ابزار جهل قرار داد.

- وبالتواضع تتم العمه(4) .

با تواضع نعمت کامل می شود .

- أربع لا یعطیهن الله إلا من یحبه: التوکل علی الله والتواضع(5)

چهار خصلت است که خدای متعال کرامت نمیکند آن را مگر به کسی که او را دوست دارد، یکی از آنها توکل بر خدا و دیگری تواضع است. تواضع نشانه هایی دارد از جمله :

١. سلام کردن :

من التواضع أن تسلم علی من لقیت (6) .

ص: 37

1- ١. امالی طوسی، ص 5.
2- 2. دار السلام، ج 2، ص 172.
3- ٣. بحار الانوار، ج75، ص 312.
4- ٤. نهج البلاغه، حکمت 224.
5- 5. جامع السعادات، ج 1، ص 35.
6- 6. اصول کافی، ج 2، ص 646.
نشانه تواضع این است که به هر کس برخورد کردی سلام کنی.

2. ترک جدال :

أن تترک المراء وإن کنت محقا، وراس الخیر التواضع(1).

نشانه تواضع ترک جدال است هر چند حق با او باشد، و تواضع سرچشمه خوبیهاست.

تواضع در برخی موارد ستودنی نیست و از آن نهی شده است :

1. تواضع در برابر متکبر:

إذا رأیتم المتکبرین فتکبروا علیهم(2).

زمانی که با متکبران برخورد کردید بر آنها تکبر کنید .

2. تواضع در برابر ثروتمند:

من تواضع لغنی لأجل غناه ذهب ثلثا دینه(3) .

کسی که در برابر ثروتمندی به خاطر ثروتش تواضع کند دو سوم دینش از دست می رود.

3. تواضع در برابر کفار:

«أعزه علی الکافرین»(4)

در برابر کافرین عزیز و نیرومندند .

ص: 38

1- 1. بحار الانوار، ج 72، ص 123.
2- 2. جامع السعادات، ج 1، ص 363.
3- ٣. الجواهر السنیه ، ص66.
4- سوره مائده، آیه 54.
4. تواضع در برابر متجاهر به فسق.

امام رضا علیه السلام فرمودند: فروتنی درجاتی دارد که حد آن عبارت است از اینکه : انسان خود را بشناسد، با مردم طوری رفتار کند که انتظار دارد با او رفتار کنند، بدی را با خوبی جواب دهد، خشم خود را فرو برد، از مردم درگذرد.

آدمی با درک عظمت الهی و حقارت خود به شکل عبادت خضوع می کند و این از صفات محبین است.

خدایا ، ما را در پیشگاه خودت مطیع و متواضع نما آنگاه که با تو خلوت می کنیم. افزون نما نیازمندی و فقر مان را به درگاهت .

ص: 39

عدل و انصاف

العدل الذی لا یجور ؛ دادگری که ستم روا نمی دارد .

قاصم کل جبار عنید ؛ شکننده هر ستمگر سرکش .

- « فاعدلوا ولو کان ذا قربی»(1) .

هنگامی که با نزدیکانتان سخن می گویید عدالت را رعایت کنید .

«کونوا قوامین بالقسط شهداء لله » )(2).

به طور جدی در پاسداری از عدالت برخیزید و برای خدا گواهی دهید.

- فالحق أوسع الأشیاء فی التواصف وأضیقها فی التناصف(3).

حق در توصیف از هر چیز گسترده تر و در عمل از هر چیز محدودتر است. انصاف و عدل موجب افزایش دوستی ها و دلبستگی ها و کاهش

اختلافها می شود.

ص: 40

1- 1. سوره انعام، آیه 152.
2- 2. سوره نساء، آیه 135.
3- ٣. نهج البلاغه، خطبه 216.
سفارش به انصاف در اسلام فراوان به چشم می خورد :

١. انصاف از مکارم اخلاق است :

قول الحق ولو علی نفسک من مکارم الأخلاق(1).

حق گوئی گرچه به ضرر خودت باشد از مکارم اخلاق است.

٢. انصاف علامت ایمان :

أنصف الناس من نفسه فذاک المؤمن حقا(2).

مؤمن واقعی کسی است که درباره مردم با انصاف باشد .

٣. انصاف وسیله کسب عزت:

من ینصف الناس من نفسه لم یزده الله إلا عزه(3) .

هرکس با مردم با انصاف رفتار کند خدا بر عزتش بیفزاید .

٤. انصاف بهترین اعمال :

إنصاف الناس من نفسک حتی لا ترضی بشیء إلا رضیت لهم مثله(4).

رعایت انصاف نسبت به مردم تا آنجا که هرچه برای خود دوست داری برای آنان نیز دوست بداری.

5. انصاف وسیله قرب به خدا :

ص: 41

1- ١. مشکاه الأنوار، ص 218.
2- 2. خصال صدوق، ج 1، ص 87.
3- ٣. اصول کافی ، ج 2، ص 144.
4- ٤. خصال صدوق، ج 1، ص 14.
فإنک إلا تفعل تظلم ومن ظلم عباد الله کان الله خضم دون عباده ومن خاصمه الله أدحض حجته وکان لله حربا حتی ینزع و یتوب(1).

نسبت به خدا و بندگانش انصاف را از دست مده و نسبت به اطرافیان و زیردستانت هم انصاف داشته باشد وگرنه به بندگان خدا ستم کرده ای و خدا دشمن توست و عذرت را نمی پذیرد. چنین شخصی با خدا در جنگ است مگر آنکه توبه کند.

6. انصاف سخت ترین تکلیف : عن الحسن البزاز قال : قال لی أبو عبدالله :

ألا أخبرک بأشد ما فرض الله علی خلقه ؟ إنصاف الناس من نفسک ، ومواساتک أخاک .....(2)

سخت ترین چیزی که خدا بر خلقش واجب کرده از خود به مردم انصاف دادن است.

«و من لم یحکم بما أنزل الله فأولئک هم الظالمون ».(3)

هرکس به احکامی که خدا نازل کرده حکم نکند ستمگر است.

7. انصاف آباد کننده سرزمین ها:

ص: 42

1- 1. نهج البلاغه، نامه 53.
2- 2. اصول کافی ، ج 2، ص 145.
3- ٣. سوره مائده، آیه 45.
ما عمرت البلدان بمثل العدل(1).

هیچ چیز مثل عدالت سرزمین ها را آباد نمی کند .