جهاد تنها به معنی جنگ و نبرد مسلحانه نیست، بلکه هر نوع تلاش و کوششی که برای پیشبرد اهداف مقدس الهی انجام گیرد را شامل می شود. به این ترتیب، علاوه بر نبردهای دفاعی و گاهی تهاجمی، مبارزات علمی، منطقی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی را نیز در بر می گیرد. پس جهاد معنای وسیعی دارد.
خداوند متعال می فرماید:
(وَجَاهِدُوا فِی اللَّهِ حَقَّ جِهَادِهِ )
در راه خدا جهاد کنید، و حق جهادش را ادا نمایید.(3)
ص: 28
________________________________________
1- 1. الکافی، ج 5، ص 8.
2- 2. نهج البلاغه، خطبه 27.
3- 3. سورۀ حج، آیۀ 78.
در اینجا جهاد به معنی خصوص مبارزۀ مسلحانه با دشمنان نیست، بلکه به معنی هر گونه جهاد و کوشش در راه خدا و تلاش برای انجام نیکی ها، و مبارزه با هوسهای سرکش یعنی «جهاد اکبر» و پیکار با دشمنان ظالم و ستمگر یعنی «جهاد اصغر» می باشد.
بدون شک حق جهاد نیز معنی وسیعی دارد که از نظر کیفیت و کمیت، مکان و زمان و سایر جهات، همه را شامل می شود، اما «اخلاص» سخت ترین مرحله در جهاد نفس است، چون که نفوذ افکار و انگیزه های غیر الهی در قلب و اعمال انسان آنقدر مخفی، باریک و پنهان و ناشناخته است که جز بندگان خاص خداوند از آن رهایی نمی یابند.(1)
یکی از تعابیری که در قرآن در مورد جهاد به کار رفته است، تعبیرجهاد کبیر می باشد. قرآن مجید در آیه 52 سوره فرقان می فرماید:
(فَلَا تُطِعِ الْکَافِرِینَ وَجَاهِدْهُمْ بِهِ جِهَادًا کَبِیرًا)
بنابراین از کافران اطاعت مکن و به وسیلۀ آن (قرآن) با آنان جهاد بزرگی بنما.
جهاد کبیر، جهاد فکری و فرهنگی و جهاد تبلیغاتی در برابر وسوسه های گمراهان و دشمنان، به وسیلۀ قرآن می باشد. پس قرآن کریم سلاحی برنده و قوی در حوزۀ قدرت بیان و استدلال و قدرت
ص: 29
________________________________________
1- 1. تفسیر نمونه، ج 14، ص 198 و 199.
فکری و فرهنگی و تبلیغاتی است، که دارای جاذبیتی عمیق می باشد. معمولاً اندیشه ها و افکار و فرهنگ و تبلیغات کفار آکنده از خرافات و انحرافات و عقاید سست و پوچ و نامعقول و بدون پشتوانه خرد، برهان و استدلال است؛ به همین جهت قرآن عزیز دستور می دهد که از کفار مطلقاً پیروی نکنید و با آنها سازش ننمایید. این سخن عام و مطلق است یعنی در هیچ چیز از جمله: در فکر و در عمل و در سیره و در شیوه هرگز از کفار پیروی نکنید. یعنی هرگز اسیر خرافات و انحرافات فکری و فرهنگی و تبلیغاتی آنها نشوید. این آیه شریف هم مبتنی بر نفی سازش است و هم مبتنی بر نفی تبعیت و پیروی از کفار می باشد. مبارزۀ فکری و فرهنگی، تبلیغاتی و عقیدتی باید به وسیلۀ قرآن باشد.
قرآن آن چنان عظمت دارد که وسیلۀ اصلی و اساسی ترین وسیلۀ مبارزه با دشمنان حق است. قرآن زیبا و جذاب است، کتاب حق است، کتاب عقل وخرد و علم است، کتاب هدایت و تربیت و تعلیم و تزکیه و حکمت و برهان و حجت و استدلال است و سرانجام قرآن کتاب جهاد با کفار است. بدون تردید، قرآن نور الهی است و این قدرت را دارد که هر قلب آماده ای را هر جا باشد به سوی خود جذب کند. به همین دلیل قرآن وسیلۀ جهاد کبیر معرفی شده است.(1)
ص: 30
________________________________________
1- 1. تفسیر نمونه، ج 15، ص 150.