جهاد شهید و شهادت

[سلمان رستگار(امیری حسین و نعم الامیر)]

جهاد علمی و عملی

اگر می خواهید کشور ایران آباد شود، رفاه و رونق اقتصادی، پیشرفت همه جانبه، عزّت سیاسی، امنیت اجتماعی، امنیت شغلی، دانش و پیشرفت تحقیقات از یک طرف و معنویت از یک طرف این کشور را روشن و نورانی کند، دو چیز را باید در نظر بگیرید. این دو چیز، وظیفۀ همۀ قشرها،مخصوصاً قشرهای آگاه است. کاسب، کشاورز، صنعتگر، کارگر، محصّل، استاد، معمّم، فرهنگی و روحانیون محترم، این دو چیز را باید با هم در نظر بگیرند. یکی این که در سازندگی کشور، همه باید با هم شرکت کنند. دوم این که در سازندگی نفس خود کوشش کنند. (وَ تُوبُوا إِلَی اللَّهِ جَمِیعاً أَیُّهَا المُؤمِنُونَ
ص: 52

---

1- 1. بیانات در دیدار فرماندهان لشکر 27 محمد رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، مورخ 1375/3/20 .
لَعَلَّکُم تُفلِحُونَ)؛ فلاح و رستگاری به این است که همۀ ما راه توجّه به خدا، تضرّع و توسّل به پروردگار را به عنوان یک راه روشن داشته باشیم. هیچ کدام به تنهایی کافی نیست. مبادا کسی خیال کند که مملکت بدون فعالیت و تلاش سازندگی، فقط با ذکر خدا گفتن آباد خواهد شد؛ ابداً. باید تلاش کرد، باید مجاهدت کرد؛ هم مجاهدت علمی، هم مجاهدت عملی.(1)

[سلمان رستگار(امیری حسین و نعم الامیر)]

جهاد ابزاری برای تسریع در رسیدن به اهداف الهی

در سنّت الهی، ارادۀ انسان تعیین کننده است. اینکه اسلام انسانها را به مجاهدت دعوت می کند - (وَجَاهَدُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ) یا (وَجَاهِدُوا فِی اللَّهِ حَقَّ جِهَادِهِ) ؛ یعنی همۀ ظرفیت خود را در راه مجاهدت مصرف کنید - به خاطر این است که اگر به این توصیۀ الهی عمل کردیم، به هدف الهی زودتر خواهیم رسید. هدف الهی، ثابت و قطعی و تخلف ناپذیر است. اگر ما عمل نکنیم، دیگران می آیند و عمل می کنند: (مَنْ یَرْتَدَّ مِنْکُمْ عَنْ دِینِهِ فَسَوْفَ یَأْتِی اللَّهُ بِقَوْمٍ یُحِبُّهُمْ وَیُحِبُّونَهُ). خدای متعال این راه و این سر منزل و این سرنوشت را قطعی قرار داده است.(2)

[سلمان رستگار(امیری حسین و نعم الامیر)]

شیخ مفید و ابعاد جهاد علمی

شیخ مفید در سلسله علمای امامیه، فقط یک متکلم و فقیه سرآمد و برجسته نیست، بلکه فراتر از این، وی مؤسس و سرحلقۀ جریان علمی رو به تکاملی است که در دو رشتۀ کلام و فقه، تا امروز در حوزه های علمی شیعه امتداد یافته و با وجود برکنار نماندن از تأثرات
ص: 56

---

1- 1. بیانات در دیدار عمومی به مناسبت عید سعید فطر، مورخ 1377/10/28 .
2- 2. بیانات در جمع مسئولان و کارگزاران در سالروز ولادت فرخندۀ نبی اکرم صلی الله علیه و آله و سلم ، و امام جعفر صادق علیه السلام، مورخ 1381/3/9 .
تاریخی جغرافیایی و مکتبی، ویژگی های اصلی و خطوط اساسی آن همچنان پابرجا مانده است. تبیین و اثبات این نکته از آنجا اهمیت می یابد که این جریان علمی، در دوران متصل به زندگی شیخ مفید تا نزدیک به نیم قرن پس از درگذشت او، به چنان تحول و تکامل سریع و شگرفی نائل گشته که در برابر آن، نقش تأسیسی شیخ مفید مورد غفلت قرار گرفته است. در این نکته، تأکید اصلی بر این است که تلاش علمی ممتاز و درخشان شاگرد برجستۀ شیخ مفید یعنی سید مرتضی علم الهدی (متوفی در 436 ه-) و اوج قلۀ رفیع همین سلسله در عهد شیخ الطائفه محمد بن الحسن الطوسی(متوفی در 460 ه- ) در واقع ادامۀ جریانی است که سرچشمه و مؤسس آن محمد بن محمد بن النعمان المفید بوده است.

[سلمان رستگار(امیری حسین و نعم الامیر)]

برای تبیین این نکته لازم است نقش مؤثر و تعیین کنندۀ مفید:
1- در تثبیت هویت مستقل مکتب اهل بیت علیهم السلام
2- در بنیانگذاری شکل و قالب علمی صحیح برای فقه شیعه
3- در آفرینش شیوۀ جمع منطقی میان عقل و نقل در فقه و کلام... تعریف شود. بنای رفیعی که فقهاء و متکلمین شیعه در طول ده قرن گذشته برافراشته و گنجینۀ بی نظیری که از آثار علمی خود پدید آورده اند همه بر روی قاعده ای است که شیخ مفید با این سه بعد جهاد علمی خود پی افکنده است.(1)
ص: 57

---

1- 1. پیام به کنگرۀ جهانی هزارۀ شیخ مفید، مورخ 1372/1/28 .
جهاد علمی، رسالت اول دانشگاهیان
بی شک بخش مهمی از گناه عقب ماندگی علمی کشور در دوران بیش از پنجاه سال حکومت رژیم فاسد همچون سهم بزرگی از بی لیاقتی کارگزاران آن رژیم که در سایۀ چنین تفکری پرورش یافته بودند، بر دوش کسانی است که دانشگاه کشور را آنگونه می خواستند و برای آن برنامه ریزی می کردند. انقلاب اسلامی، جهت گیری دانشگاه را یکسره دگرگون کرد و خودباوری، و ابتکار، و استقلال و پایبندی به ارزشهای اسلامی، و جهاد علمی، و آزادی از اسارت و تبعیت را جهت اصلی آن قرار داد. امروز رسالت اول دانشگاهیان، حفظ این جهت گیری و تلاش برای شکوفا شدن استعداد علمی و فکری نسل جوان بالندۀ کشور است. نظامی اسلامی نشان داده است که ملت ایران، دارای ظرفیت عظیمی برای پیشرفت در همۀ عرصه های زندگی است. گام بلند انقلاب، در این راه طولانی، قطع وابستگی و تبعیت است. محیط علمی باید در عین آن که بالاترین بهرۀ ممکن را از دانش پیشرفتۀ جهان می برد، متکی به خود و مبتکر و خلاق و کاوشگر باشد. نظام سلطۀ جهانی همیشه کوشیده است که به وسیلۀ عوامل تبلیغی خود، احساس حقارت و ناتوانی و نیاز را در ملت هایی که از قافلۀ علم و فناوری عقب مانده اند، تقویت کند و آنان را همیشه نیازمند خود نگاه دارد. تأکید مکرر امام راحل بر اسلامی شدن دانشگاه، برای این بود که نسل جوان تحصیل کردۀ کشور از این
ص: 58
احساس ناتوانی و نیاز نجات یابد و به نجات کشور از تبعات وابستگی دوران گذشته همت گمارد.(1)

[سلمان رستگار(امیری حسین و نعم الامیر)]

زنده نگاه داشتن جهاد مسئولیت رهبری

مملکت، مملکت جهاد فی سبیل اللّه است. از این جهت، بنده که بیشتر سنگینی بارم این است که نگاه کنم ببینم کجا شعلۀ جهاد در حال فروکش کردن است و به کمک پروردگار نگذارم، ببینم کجا اشتباه کاری می شود، جلویش را بگیرم. مسئولیت اصلی حقیر همین هاست.(2)
بسیج عرصه جهادی است
عرصۀ حضور بسیج خیلی وسیع تر از عرصۀ نظامی است. اینی که من بارها گفتم و تکرار می کنم که نباید بسیج را یک نهاد نظامی به حساب آورد، تعارف نیست؛ بلکه حقیقت قضیه این است. بسیج عرصۀ جهاد است، نه قتال. قتال یک گوشه ای از جهاد است. جهاد یعنی حضور در میدان با مجاهدت، با تلاش، با هدف و با ایمان؛ این می شود جهاد. لذا (جَاهِدُوا بِأَمْوَالِکُمْ وَأَنْفُسِکُمْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ) ؛ جهاد با نفس، جهاد با مال. جهاد با نفس کجاست؟ فقط به این است که توی میدان جنگ برویم و جانمان را کف دست بگیریم؛ نه، یکی از
ص: 59

---

1- 1. پیام به گردهمایی ویژۀ دانشگاهیان و دانشجویان در تجلیل از حضرت امام خمینی رحمه الله، مورخ 1378/3/12 .
2- 2. بیانات در جمع فرماندهان لشگر 27 محمد رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم ، مورخ 1375/3/20.

[سلمان رستگار(امیری حسین و نعم الامیر)]

انواع جهاد با نفس هم این است که شما شب تا صبح را روی یک پروژۀ تحقیقاتی صرف کنید و گذر ساعات را نفهمید. جهاد با نفس این است که از تفریحتان بزنید، از آسایش جسمانیتان بزنید، از فلان کار پر پول و پر درآمد - به قول فرنگی ها پول ساز – بزنید و تو این محیط علمی و تحقیقی و پژوهشی صرف وقت کنید تا یک حقیقت زندۀ علمی را به دست بیاورید و مثل دستۀ گل به جامعه تان تقدیم کنید؛ جهاد با نفس این است. نه مختص یک بخشی از بخشهای جغرافیایی کشور است، نه مختص یک زمانی دونِ زمان دیگری است، نه مختص یک عرصه ای دون عرصۀ دیگر است. در همۀ جاها، در همۀ مکان ها، در همۀ زمانها، در همۀ عرصه ها، و در همۀ قشرها این وجود دارد. این معنای بسیج است.(1)
مکتب بسیج، مکتب مجاهدت و شهادت
مکتب بسیج، مکتب مجاهدت معنوی و مخلصانه است. این مجاهدت برای ملت و کشور و بالاتر از همه، برای دین خدا و سرافرازی پرچم آزادگی اسلامی در همۀ دنیاست. این مجاهدت خطراتی دارد. بالاترین خطر برای انسان، جان باختن است. در مکتب بسیج، نام این جان باختن «شهادت» است. شهادت بالاترین ارزش عاشورایی انسان و بالاترین ارزش در معیار ارزش های معنوی است.
ص: 60

---

1- 1. بیانات در دیدار اعضای بسیجی هیئت علمی دانشگاهها، مورخ 1389/4/20.
در روایت وارد است: «فوق کلّ ذی برّ برٌّ حتی یقتل الرجل فی سبیل اللّه»؛ بالاتر از هر فضیلتی، ارزشی و معنویتی، ارزش دیگری وجود دارد، تا وقتی که فرد به شهادت می رسد، که بالاترین ارزشهاست. آن معنای جهاد است و این معنای شهادت است.(1)

[سلمان رستگار(امیری حسین و نعم الامیر)]

جهاد و شهادت دو فصل بزرگ حرکت بسیجی

افرادی به نیابت از دشمنان عزّت این ملت سعی کردند جهاد را بدنام کنند. الان می دانید در کشورهایی از منطقۀ ما، سعی آمریکایی ها بر این است که آیات جهاد را از کتابهای درسی بیرون بیاورند؛ اصرار کردند که باید این کار را بکنید؛ بعضی از دولتهای ضعیف و زبون هم این را قبول کردند. می خواهند جهاد را از آیات قرآن و تعالیم دینی خارج کنند؛ چون ضامن عزت ملتهای اسلامی و امت اسلامی و بزرگترین سنگر و حصن حصین مقاومت، جهاد فی سبیل اللّه است. شهادت را به عنوان یک عمل ساده لوحانه معرفی کردند، که خود برترین ارزشهایی است که جهاد به دنبال دارد. جهاد وقتی می تواند اثر خودش را به طور کامل نشان دهد که با دل نهادن به شهادت همراه باشد. جهاد و شهادت، دو فصل بزرگ حرکت بسیجی است. بسیجیان عزیز ما تا امروز پیشرفت های خوبی کرده اند؛ این پیشرفت ها باید همچنان ادامه پیدا کند. مطمئناً این الگو در کشور عزیز ما دنیا را تحت
ص: 61

---

1- 1. بیانات در میدان صبحگاه ستاد نیروی مقاومت بسیج، مورخ 1384/6/2 .
تأثیر قرار خواهد داد. امروز مسائل ایران با مسائل دنیا مرتبط است.(1)

[سلمان رستگار(امیری حسین و نعم الامیر)]

شروط لازم برای جهاد

من در این جمع پر شور و صمیمی و مؤمن، مطلبی را عرض می کنم که از امهات مسائل فکری ماست. در اسلام، نقطۀ اصلی و محوری برای اصلاح عالم، اصلاح نفس انسانی است. همه چیز از اینجا شروع می شود. قرآن به آن نسلی که می خواست با دست قدرتمند خود، تاریخ را ورق بزند، فرمود: «قوا انفسکم»، «علیکم انفسکم»، خودتان را مراقبت کنید، به خودتان بپردازید و نفس خودتان را اصلاح و تزکیه کنید؛ (قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَکَّاهَا) . اگر جامعۀ اسلامی صدر اول اسلام، از تزکیۀ انسان ها شروع نشده بود و در آن به اندازۀ لازم، آدم های مصفا و خالص و بی غش وجود نداشتند، اسلام پا نمی گرفت، گسترش پیدا نمی کرد، بر مذاهب مشرکانۀ عالم پیروز نمی شد و تاریخ در خط اسلام به حرکت نمی افتاد. اگر انسان های مزکی و مصفا نباشند، جهاد نیست.
انقلاب ما که پیروز شد به برکت صفا و خلوص و اخلاص و کار برای خدا و بلند شدن از سر منافع مادّی و شخصی بود. مقاومت در جنگ هم همین طور بود. این شهدای عزیز ما، یا این جانبازان، در اوج صفا و اخلاص، به استقبال شهادت رفتند و شهید شدند و همین
ص: 62

---

1- 1. بیانات در میدان صبحگاه ستاد نیروی مقاومت بسیج، مورخ 1384/6/2 .
شهادت ها و مقاومت ها و به استقبال خطر رفتن ها بود که انقلاب را حفظ کرد، اسلام را عزیز کرد، مسلمین را قوی کرد و دشمنان اسلام و آمریکا را خوار نمود.(1)

[سلمان رستگار(امیری حسین و نعم الامیر)]

همۀ عرصه های زندگی عرصۀ جهادی است

باید دانست که رحمت الهی و کمک الهی بستگی دارد به حرکت و تلاش انسان مؤمن، به عمل صالح او. باید در میدان باشیم، باید احساس وظیفه را فراموش نکنیم؛ مجاهدت را فراموش نکنیم؛ جهاد در صحنه های مختلف، وظیفۀ ماست و ضامن پیشرفت و پیروزی ماست. در صحنه سیاسی هم جهاد هست، در صحنۀ فرهنگی هم جهاد هست، در صحنۀ تبلیغاتی و ارتباطاتی هم جهاد هست، در صحنه های اجتماعی هم جهاد هست. جهاد فقط جهاد نظامی نیست؛ انواع و اقسام عرصه های زندگی بشر، عرصه جهادند.(2)
جهاد در همۀ میدان ها جاریست
امروز هم مجاهدت جوانان و برگزیدگان در میدان های دیگر لازم است: میدان سازندگی، میدان آگاهی از کید دشمنان، میدان تلاش
ص: 63

---

1- 1. سخنرانی در دیدار با مسئولان بنیاد شهید، جمعی از اساتید و دانشجویان دانشگاهها و اقشار مختلف مردم، مورخ 1369/5/24 .
2- 2. بیانات در دیدار میهمانان شرکت کننده در چهارمین مجمع جهانی اهل بیت ، مورخ 1386/5/28.
برای خودسازی علمی و اخلاقی، میدان ایجاد امید در مردم و مبارزه با دیو بأس، میدان مبارزه با تبلیغات دشمنان مستکبر، میدان وحدت و همکاری و همکاری و همبستگی ملی.(1)
جهاد معنوی و جهاد اکبر وظیفۀ بزرگ ملت ایران
آنچه که ما باید فراموش نکنیم و همیشه به یاد داشته باشیم، این است که ببینیم وظیفه ما در این برهۀ از زمان چیست و در مقابل نعمت الهی چه وظیفه ای داریم. امروز وظیفۀ بزرگ ملت ایران، جهاد معنوی و جهاد اکبر است. نبیّ اکرم اسلام صلی الله علیه و آله و سلم بعد از آنکه از یکی از جنگ هایشان برگشتند و در آن جنگ هم پیروز شده بودند و مسلمانان خوشحال بودند که کار بزرگی انجام داده اند، به آنها فرمودند که شما از جهاد کوچک برگشته اید؛ حالا وقت جهاد بزرگ است. مسلمانان تعجب کردند و گفتند: جهاد با این سختی، راه به این دوری، گرمای تابستان، دشمن با آن عظمت، ما برگشتیم؛ این تازه جهاد کوچک است؟! پس جهاد بزرگ چیست یا رسول اللّه؟! فرمود: جهاد با نفس. این، جهاد بزرگ است.(2)
ص: 64

---

1- 1. پیام به مناسبت سومین روز از دهۀ مبارکه فجر، روز «ایثار و شهادت»، مورخ 1373/11/13.
2- 2. سخنرانی با خانواده های شهدای شهرهای پاکدشت، ممقان، کبودر آهنگ، آستانه اشرفیه، النجان، رابر کرمان، مورخ 1370/7/17 .
موانع جهادی؛ سنتی الهی
همۀ این موانع جزو سنت های الهی است. وجود این موانع تصادفی نیست. اینها سنّت الهی است؛ یعنی تلاش و حرکت با مانع مواجه است، و الّا جهاد معنا نمیداشت: (وَکَذَلِکَ جَعَلْنَا لِکُلِّ نَبِیٍّ عَدُوًّا شَیَاطِینَ الْإِنْسِ وَالْجِنِّ یُوحِی بَعْضُهُمْ إِلَی بَعْضٍ زُخْرُفَ الْقَوْلِ غُرُورًا)؛ در همۀ دعوت های انبیا، دشمنان - موانع - از جن و انس وجود داشتند. در آیۀ دیگر: (وَکَذَلِکَ جَعَلْنَا فِی کُلِّ قَرْیَهٍ أَکَابِرَ مُجْرِمِیهَا لِیَمْکُرُوا فِیهَا وَمَا یَمْکُرُونَ إِلَّا بِأَنْفُسِهِمْ). در درون جوامع، طبقاتی که وجود آنها مایۀ فساد، مایۀ مکر بوده است؛ اینها جزو سنّت هاست. یعنی هرگز انبیا نگفتند ما آن وقتی که جاده صاف است وارد میدان می شویم؛ نه، در همین فضا و صحنۀ به شدت درگیر و دشوار، آنها وارد شدند؛ مثل جمهوری اسلامی و انقلاب اسلامی.(1)
دشوارترین نوع جهاد و مبارزه
در حادثۀ عاشورای امام حسین علیه السلام ، حتی کسانی مانند «عبد الله بن عباس» و «عبدالله بن جعفر» که خودشان جزو خاندان بنی هاشم و از همین شجرۀ طیبه اند، جرأت نمی کنند در مکه یا مدینه بایستند، فریاد بزنند و به نام امام حسین علیه السلام شعار بدهند. چنین مبارزه ای، غریبانه
ص: 65

---

1- 1. بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار اساتید و دانشجویان دانشگاه های شیرازی مورخ 1387/2/14 .
است و مبارزۀ غریبانه، سخت ترین مبارزه هاست. همه با انسان، دشمن. همه از انسان، روی گردان. در مبارزه امام حسین علیه السلام، حتی برخی از دوستان هم معرضند. چنان که به یکی از آن ها فرمود: «بیا به من کمک کن» و او به جای کمک، اسبش را برای آن حضرت فرستاد و گفت: «از اسب من استفاده کن!» غربت از این بالاتر و مبارزه از این غریبانه تر؟! آن وقت در این مبارزۀ غریبانه، عزیز ترین عزیزانش در مقابل چشمش قربانی شوند. پسرانش، برادر زاده هایش، برادرانش و پسر عموهایش؛ این گلهای بنی هاشم پرپر شوند، و در مقابلش روی زمین بریزند و حتی کودک شش ماهه اش هم کشته شود.(1)
جهاد برای چی؟ برای کی؟ چه زمانی؟
بعد از ایمان آوردن به اسلام، آنچه که مطرح می شود، حفظ خط کشی های اسلام است. (وَمَنْ یَتَعَدَّ حُدُودَ اللَّهِ فَأُولَئِکَ هُمُ الظَّالِمُونَ). تعدی از حدود الهی، جایز نیست. اسلام، خط کشی ها را دقیق معین کرده است. اگر کسی هم فکر کند که اسلام خط کشی نکرده است، باید خودش را ملامت کند و برود معلوماتش را زیاد نماید. حکومت اسلامی و نظام جمهوری اسلامی، آن وقتی سربلند است که بتواند حدود الهی را حفظ کند.
ص: 66

---

1- 1. بیانات در جمع روحانیون استان «کهکیلویه و بویر احمد» در آستانه ماه محرّم، مورخ 1373/3/17.
عباد بصری، امام سجاد علیه السلام را در راه جهاد دید و عرض کرد: «ترکت الجهاد و صعوبته واقبلت علی الحج ولینه». یعنی جهاد و سختی هایش را را رها کرده ای و سراغ حج آمده ای که کار آسانی است؟! این آیه را هم برای حضرت خواند: (إِنَّ اللَّهَ اشْتَرَی مِنَ الْمُؤْمِنِینَ أَنْفُسَهُمْ وَأَمْوَالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّهَ یُقَاتِلُونَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ فَیَقْتُلُونَ وَیُقْتَلُونَ ...). او برای امام سجاد علیه السلام آیۀ قرآن می خواند که چرا شما عوض جهاد، به حج می آیید؟! جهاد زیر پرچم چه کسی؟ عبدالملک مروان! یعنی امام سجاد علیه السلام زیر پرچم عبدالملک برود و جهاد کند؟ آیا این جهاد است؟ حضرت فرمود: دنبالۀ این آیه را بلدی؟ (وَالنَّاهُونَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَالْحَافِظُونَ لِحُدُودِ اللَّهِ ). حضرت فرمود: هر وقت که تائبون، عابدون، حامدون، سانحون، راکعون، ساجدون، آمرون بالمعروف، ناهون عن المنکر و حافظون لحدود اللّه سر کار آمدند، من زیر پرچم آن ها می روم و آنگاه جهاد خواهم کرد؛ حالا روز جهاد نیست. حدود را بشناسید و طبق آن عمل کنید. هر چه که حدّ الهی است، آن درست است.

[سلمان رستگار(امیری حسین و نعم الامیر)]

جهاد در همۀ میدان ها جاریست

امروز هم مجاهدت جوانان و برگزیدگان در میدان های دیگر لازم است: میدان سازندگی، میدان آگاهی از کید دشمنان، میدان تلاش
ص: 63

---

1- 1. سخنرانی در دیدار با مسئولان بنیاد شهید، جمعی از اساتید و دانشجویان دانشگاهها و اقشار مختلف مردم، مورخ 1369/5/24 .
2- 2. بیانات در دیدار میهمانان شرکت کننده در چهارمین مجمع جهانی اهل بیت ، مورخ 1386/5/28.
برای خودسازی علمی و اخلاقی، میدان ایجاد امید در مردم و مبارزه با دیو بأس، میدان مبارزه با تبلیغات دشمنان مستکبر، میدان وحدت و همکاری و همکاری و همبستگی ملی.(1)
جهاد معنوی و جهاد اکبر وظیفۀ بزرگ ملت ایران
آنچه که ما باید فراموش نکنیم و همیشه به یاد داشته باشیم، این است که ببینیم وظیفه ما در این برهۀ از زمان چیست و در مقابل نعمت الهی چه وظیفه ای داریم. امروز وظیفۀ بزرگ ملت ایران، جهاد معنوی و جهاد اکبر است. نبیّ اکرم اسلام صلی الله علیه و آله و سلم بعد از آنکه از یکی از جنگ هایشان برگشتند و در آن جنگ هم پیروز شده بودند و مسلمانان خوشحال بودند که کار بزرگی انجام داده اند، به آنها فرمودند که شما از جهاد کوچک برگشته اید؛ حالا وقت جهاد بزرگ است. مسلمانان تعجب کردند و گفتند: جهاد با این سختی، راه به این دوری، گرمای تابستان، دشمن با آن عظمت، ما برگشتیم؛ این تازه جهاد کوچک است؟! پس جهاد بزرگ چیست یا رسول اللّه؟! فرمود: جهاد با نفس. این، جهاد بزرگ است.(2)
ص: 64

---

1- 1. پیام به مناسبت سومین روز از دهۀ مبارکه فجر، روز «ایثار و شهادت»، مورخ 1373/11/13.
2- 2. سخنرانی با خانواده های شهدای شهرهای پاکدشت، ممقان، کبودر آهنگ، آستانه اشرفیه، النجان، رابر کرمان، مورخ 1370/7/17 .