شيوه همسرى در خانواده نمونه

[خادمه زینب کبری(س)]

و در حديث ديگرى مى خوانيم كه امام علىّ بن موسى الرّضا (عليه السلام)از پيامبر (صلّى الله عليه وآله)چنين نقل فرمود:

ما زَوَّجْتُ فاطِمَةَ اِلاّ بَعْدَ ما أَمَرَنِى اللّهُ عزَّوجَلَّ بِتَزْوِيْجِها(19)

من فاطمه را به همسرى على (عليه السلام)درنياوردم مگر بعد از آن زمان كه خداوند به من دستور داد!

هاله حيا !

چنانكه گفتيم امروز كار به جائى رسيده كه در كشورهاى «غربى» و «غرب زده» پسران و دختران براى يافتن همسر آينده خود در جرائد به صورت «زننده» و «زشتى» آگهى مى كنند، مشخّصات اعضاى بدن خود و جزئيّات آن را شرح مى دهند، و چيزى كه در ميان آنها مفهوم ندارد پوشش زيباى حياء است.

در حالى كه اين مسأله كه هنوز بر خانواده هاى مذهبى حاكم است زن را در هاله زيبائى از قداست و پاكى قرار مى دهد، و به گوهر گرانبهائى تبديل مى كند كه داراى ارزش فوق العاده اى است، در حالى كه حذف مسأله حيا زن را به ابتذال مى كشاند و از ارزش و بهاى او مى كاهد.

[خادمه زینب کبری(س)]

هنوز در ميان قشر ديندار، معمول است كه در مجالس عقد به هنگام گرفتن وكالت از دختر براى اجراى صيغه ازدواج، شخص وكيل بايد چند مرتبه پيشنهاد وكالت را تكرار كند تا زن با آن موافقت نمايد، آن هم با گفتن يك كلمه «بله» كه تمام گوشهاى حاضران منتظر شنيدن آن است، و حياء مانع مى شود كه عروس بسرعت اين كلمه را بگويد، و به هنگامى كه اين واژه كوچك آميخته با آنهمه حياء در فضاى مجلس مى پيچد، غريو هلهله و شادى از حاضران برمى خيزد.

اين حياء و شرم، به زن ارزش مى بخشد. حال آن را با ازدواجهاى وقيح و روزنامه اى مقايسه كنيد كه چقدر مبتذل و مسخره است!

[خادمه زینب کبری(س)]

جالب اينكه در روايات اسلامى آمده است كه در مورد دوشيزگان شنيدن «بله» نيز لازم نيست، همان سكوت معنى دار و آميخته با حجب و حيا كه حاكى از رضايت آنها باشد، كافى است.

اين الگو از بانوى بزرگ اسلام فاطمه زهرا (عليها السلام) بجا مانده، هنگامى كه افرادى از سرشناسان مكّه و مدينه خدمت پيامبر (صلّى الله عليه وآله)به خواستگارى دخترش زهرا (عليها السلام)آمدند و پيشنهاد آنها را براى بانوى اسلام بازگو كرد، فاطمه (عليها السلام) قيافه درهم كشيد، و روى برگردانيد و نشان داد كه قلباً به اين گونه پيشنهادها هرگز راضى نيست.

[خادمه زینب کبری(س)]

ولى هنگامى كه على (عليه السلام)براى خواستگارى زهرا (عليها السلام) خدمت پيامبر (صلّى الله عليه وآله)آمد، پيامبر (صلّى الله عليه وآله)خوشحال شد و فرمود همينجا باش تا من نزد تو برگردم.

پيامبر (صلّى الله عليه وآله)وارد منزل شد، دخترش زهرا (عليها السلام) برخاست، عبا از دوش پدر برگرفت، و نعلين از پاى او بيرون آورد، و آب آورد و با دست خود سر و صورت پيامبر (صلّى الله عليه وآله)و پاهاى مباركش را شستشو داد، سپس در برابرش نشست. پيامبر فرمود:

فاطمه!

بانوى اسلام (عليها السلام) عرض كرد:

لَبَّيْكَ لَبَّيْكَ.

رسول اللّه! مطلبتان را بفرمائيد.

پيامبر (صلّى الله عليه وآله)فرمود:

تو علىّ بن ابى طالب را بخوبى مى شناسى، از نظر خويشاوندى اش با ما، و فضائل و سابقه اسلامش، و من از پروردگارم خواسته ام بهترين و محبوبترين خلق را نزد خودش به همسرى تو برگزيند، او الآن نزد من براى خواستگارى آمده بود، نظر تو چيست؟

فاطمه (عليها السلام) سكوت كرد و صورت برنگرداند، و هيچ اثر نارضائى نشان نداد،

پيامبر (صلّى الله عليه وآله) برخاست و اين جمله را (با خوشحالى) فرمود:

اَللّهُ أكْبَرُ سُكُوتُها اِقْرارُها(20)

خدا بزرگتر از آن است كه توصيف گردد، سكوت دخترم به منزله اقرار او است!

[خادمه زینب کبری(س)]

2 مهريّه
اشاره

غوغاى مهريّه

برخلاف آنچه بعضى مى پندارند اسلام اهمّيّت كمى براى مهريّه قائل است، تا آنجا كه اگر زن و مردى ازدواج دائم كنند، و سخنى از مهريّه به ميان نياورند هيچ مشكلى ايجاد نمى شود، ازدواجشان صحيح است، و بايد براى چنين زنى مهريّه اى همانند زنان امثال او قائل شد (مهرالمثل).
افراط و تفريط در اين مسأله، مانند بسيارى از مسائل ديگر، هنوز بر جامعه ما حاكم است، بعضى چنان به سراغ مهريّه هاى سنگين مى روند و خطّ و نشان براى آن مى كشند كه گوئى تمام افتخار و ارزش زن در آن خلاصه مى شود، كمى مهريّه را دليل بر بى شخصيّتى زن، و زيادى آن را مايه افتخار و مباهات و نشانه عظمت او مى پندارند.
بسيارى از مردم چنان براى مهريّه چانه مى زنند كه گوئى
ص: 48
مى خواهند خانه و ملكى را خريدوفروش كنند، نه تنها به مهريّه هاى نسيه و در ذمّه بلكه مهريّه هاى نقدى از نوع «پول رايج» قانع نيستند، چراكه با گذشت زمان كاهش پيدا مى كند و ارزش آن كاسته مى شود.
بايد حتماً «سكّه هاى طلا» و «املاك ششدانگ» و مانند آن باشد.
در برابر اين گروه اخير، بعضى (به تقليد اروپائيها كه مهريّه ندارند) بطور كلّى با مهريّه مخالفند، و آن را بى معنى مى دانند؛ درحالى كه مهريّه فلسفه هائى دارد كه اين گروه از آن غافل و بيخبرند.
فلسفه مهريه را در چند مورد مى توان خلاصه كرد:
1
مهريّه يك نوع اكرام و احترام نسبت به مقام والاى زن است، و در واقع هديه است از سوى شوهر كه دليل محبّت، و نشانه جدّى بودن پيمان زناشوئى است.
2
همه جا معمول است كه زن با خود جهيزيّه اى به خانه شوهر مى برد و غالباً در تهيّه اين جهيزيّه گرفتار مشكلات مى شوند، «مهريّه نقدى» كمكى است از سوى شوهر براى تهيّه جهيزيّه و نشانه اى است از وفادارى و قبول مسؤوليّت نسبت به زندگى آينده.
3
مهريّه مى تواند تا حدّى خسارت اقتصادى زن را در صورت جدائى جبران كند، زيرا مى دانيم زنانى كه از شوهر خود طلاق مى گيرند شانس كمترى براى ازدواج دارند تا مردان آنها.
ص: 49
4
مهريّه غير نقدى عامل بازدارنده اى است در برابر طلاق، و شايد به همين دليل شارع مقدّس اسلام به هيچ وجه حدّ و مرزى براى آن تعيين نكرده و نوع خاصّى قائل نشده، از امورى كه تنها جنبه معنوى دارد مانند «تعليم قرآن» گرفته، تا مهريّه هاى فراوان مادّى را شامل مى شود، چرا كه شرايط مختلفند و اشخاص متفاوتند.

[خادمه زینب کبری(س)]

در عين حال توصيه مؤكّد براى سبك كردن مهريّه نموده است چنانكه على عليه السلام مى فرمايد:
لا تُغالُوا بِمُهُورِ النِّساءِ فَتَكُونَ عَداوَةً(1)
مهريّه هاى زنان را گران و سنگين نكنيد، چرا كه سبب عداوت و كينه توزى مى شود.
مرحوم صدوق در روايت مرسله اى از معصومين عليهم السلام چنين نقل مى كند:
مِنْ بَرَكَةِ الْمَرأةِ قِلَّةُ مَهْرِها وَ مِنْ شُومِها كَثْرَةُ مَهْرِها(2)
از بركات زن اين است كه مهرش كم باشد و از شوم و ناميمونى او، فزونى مهر او است.
زيادى مهر در عصر ما عمدتاً از سه عامل سرچشمه مى گيرد:
________________________________________
1- وسائل الشّيعه، جلد 15، صفحه 11، حديث 12.
2- همان، صفحه 10، حديث 8.
ص: 50
1
گاه از چشم و همچشمى ها و مسابقه در اين گونه مسائل است كه افرادى از اين طريق مى خواهند به پندار خويش شخصيّت والاترى براى خود يا فرزندان خويش كسب نمايند.
2
گاه از غلبه روح مادّيگرى و ارزشهاى مادّى است كه اساساً تمام تلاشهاى گروهى براى رسيدن به آن است، و از آنجا كه مهر فزونتر در كوتاه مدّت يا درازمدّت درآمد بيشترى را همراه دارد آن را ترجيح مى دهند.
3

[خادمه زینب کبری(س)]

و بالاخره گاهى از عدم اعتماد متقابل ميان دو همسر يا خانواده هاى آنها سرچشمه مى گيرد، زيرا از اين بيم دارند كه زندگانى مشترك آن دو، دوام پيدا نكند، و مى خواهند اين مهريّه سنگين مانعى بر سر راه جدائى گردد، و يا در فرض جدائى كمكى به زن در مشكلات ناشى از آن نمايد.
مسلّماً اگر سه عامل فوق از بين برود، چشم و همچشمى ها و رقابتها در ميان نباشد، و نخواهند به وسيله ازدواج تجارت كنند، و به زندگى مشترك آينده در سايه ايمان و تقوا اميدوار باشند، دليلى ندارد كه به دنبال اين گونه مهرهاى كمرشكن بروند.
***

[خادمه زینب کبری(س)]

مهر «بانوى اسلام»
اكنون به سراغ «خانواده نمونه» برويم تا از آن الگو بگيريم و در پرتو هدايتش راه و رسم زندگى توأم با خوشبختى را پيدا كنيم، و
ص: 51
مهريّه اسلامى را از غير اسلامى بشناسيم.
در حديث آمده است كه تمام مهريّه بانوى اسلام فاطمه زهرا عليها السلام و هزينه هاى جهيزيّه و عطريات او از پول زرهى تأمين شد كه على عليه السلام براى جنگ خريده بود.
پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود:
زره خود را بفروش، على عليه السلام مى گويد زره را فروختم و پول آن را در دامان مبارك پيامبر صلى الله عليه و آله ريختم، بى آن كه از من سؤال كند چه مقدار است، و يا من خبر دهم، دست كرد و مشتى از آن را گرفت و به بلال داد فرمود:
با اين براى فاطمه عطر و بوى خوش بخر.
باز دست كرد و يك مشت ديگر به جمعى از اصحاب داد و فرمود براى فاطمه آنچه نياز دارد، از لباس و اثاث البيت بخريد.(1)
در حديث ديگرى آمده است كه صداق و مهريّه فاطمه عليها السلام زرهى از آهن بود ...(2)
ولى در حديثى آمده است كه پيامبر صلى الله عليه و آله دخترش فاطمه عليها السلام را به هنگام تزويج با على عليه السلام به چهارصد و هشتاد درهم مهر نمود.
و در حديثى پانصد درهم آمده است.(3)

---

1- بحارالانوار، جلد 43، صفحه 94.
2- همان، صفحه 104.
3- همان، صفحه 122.
ص: 52

[خادمه زینب کبری(س)]

در حديث ديگرى آمده هنگامى كه سخن از كمى اين مهريّه به ميان آمد رسول اللّه صلى الله عليه و آله به بانوى اسلام فرمود:
من تو را به على تزويج نكردم، بلكه خدا تو را به على تزويج فرموده، و مهر تو را يك پنجم تمام دنيا تا زمانى كه آسمان و زمين برپاست، قرار داده است!
(وَ جَعَلَ مَهْرَكِ خُمْسَ الدُّنْيا مادامَتِ السَّمواتُ و الْأَرْضُ)(1)
اين مهريّه عظيم معنوى و الهى پاداش آن گذشتى است كه زهرا عليها السلام از خود نشان داد، حتّى در حديثى كه در «مصباح الانوار» آمده است مى خوانيم كه پيامبر صلى الله عليه و آله به على عليه السلام فرمود:
انَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ زَوَّجَكَ فاطِمَةَ وَ جَعَلَ صَداقَهَا الْارْضَ فَمَنْ مَشى عَلَيْها مُبْغِضاً لَكَ مَشى عَلَيْها حَراماً(2)
خداوند فاطمه را به همسرى تو درآورد، و مهر او را تمام زمين قرار داد، كسى كه بر روى آن راه رود در حالى كه دشمن تو باشد، قدم به حرام برداشته است (و استفاده از زمين و آنچه بر آن است حرامش باد)!
معمولًا كسان داماد نسبت به اموال خانواده عروس كنجكاو و حسّاسند، همچنين كسان عروس نسبت به ثروت داماد، و لذا غالباً به جاى تحقيق در ارزشهاى معنوى و كمالات انسانى و فضائل

---

1- بحارالانوار، جلد 43، صفحه 144.
2- همان، صفحه 145.
ص: 53
اخلاقى طرفين، جستجو از ثروتهاى موجود يا بالقوّه يكديگر مى كنند، و آن را به رخ هم مى كشند.
از پست و مقامهاى بستگان عروس و داماد سخن مى گويند كه پدرش چه كاره است و پسر عمويش چه كاره، و پسر پسر عمويش يا نوه دائى اش چه پست و مقامى دارد!

[خادمه زینب کبری(س)]

ولى در حديث مى خوانيم هنگامى كه على عليه السلام به محضر پيامبر صلى الله عليه و آله براى خواستگارى فاطمه عليها السلام آمد، پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود:
چه چيز صداق و مهريّه قرار خواهى داد؟
عرض كرد:
شمشير و اسب و زره و شترى را كه با آن آبيارى مى كنم (يعنى تمام هستى مادّى ام).
فرمود:
«شتر» و «شمشير» و «اسب» مورد نياز تو است و بدون آن نمى توانى با دشمن جهاد كنى، اما زرهت مانعى ندارد!
اينجا بود كه على عليه السلام رفت و زره را فروخت و پول آن را در دامان پيامبر صلى الله عليه و آله ريخت ...
ص: 54
ص: 55
3 جهيزيّه
اشاره
ص: 56
ص: 57