بهشت وصال : بررسی آثار تربیتی، اجتماعی و فرهنگی نماز

[طهورا*کنیز فاطمه زهرا(س)*]

[طهورا*کنیز فاطمه زهرا(س)*]

دیباچه

وقتی دل تنگ و خسته از خاک، بهشت وصال و سیر به افلاک را آرزو می کنی، تنها می توانی بر برُاق نماز، گستره آسمان ها را بپیمایی که: «الصلاةُ معراج المؤمن».
وقتی غوغای زندگی تو را از خود بی خود می کند به نمازی عاشقانه بایست و غبار تیرگی را با زمزمه نیاز از جسم و جان بزدای تا سبک باری جسم و جان را به تماشا نشینی که: «اِنّ الصلاة تنهی عن الفحشا و المنکر». بکوشیم تا دمی با یار زمزمه وصل بسراییم و نسیم نشاط را در کوچه پس کوچه های دل جاری کنیم. بکوشیم تا در انبوه جامعه و در لابه لای امواج «مردمان» گم نشویم. وقتی دغدغه فردا، امروزمان را به تشویش می کشاند، وقتی هراس تردید، سایه وحشت بر جانمان می گستراند، بیاییم تا آفتاب اطمینان را در سپیده دم نجوا (نماز صبح) و نیم روز نیایش (ظهر و عصر) و شبانگاه شوق (مغرب و عشا) بر دلمان بتابانیم تا همه دغدغه ها و تشویش ها از خاطر سینه ها رخت بربندد.
وقتی بهارِ نماز است، خزان افسردگی چرا؟! وقتی با نماز به معراج می توان رفت، تن سپردن به چاهِ تیره کسالت چرا؟! نماز نور چشم پیامبراکرم صلی الله علیه و آله، ستون دین و استوارترین تکیه گاه و یادآور «راه و مقصد» ماست.
در تکریم نماز بکوشیم و همه توانمان را در حفظ و گسترش فرهنگ نماز به کار ببندیم که اگر چنین شود، تهاجم فرهنگی و دسیسه ها و
ص:5
نیرنگ های دشمنان بی اثر می گردد و ره به ساحل سلام و سلامت خواهیم برد. بیاییم هماره از او بخواهیم که:
رَبِّ اجْعَلْنی مُقیمَ الصَّلاةِ وَ مِنْ ذُرِّیَّتی رَبَّنا وَ تَقَبَّلْ دُعاءِ. (ابراهیم: 40)
خدایا مرا و فرزندانم را از برپا کنندگان نماز قرار ده، پروردگارا این دعا را بپذیر.
در راستای ترویج فرهنگ نماز و نمازگزاری پژوهشگر ارجمند، جناب آقای حمید وارسته کوشیده است تا ره توشه راهمان را فراهم سازند. با سپاس از ایشان، امید است این مجموعه مورد استفاده برنامه سازان ارجمند قرار گیرد.
انّه ولیّ التوفیق
اداره کل پژوهش
مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما
ص:6

[طهورا*کنیز فاطمه زهرا(س)*]

پیش گفتار

در میان آفریده ها، انسان تنها موجودی است که وجودش قابلیت های حیرت انگیزی دارد که شاید پس از گذشت میلیاردها سال از حیاتش، هنوز اسرار وجود او و توانایی هایش ناشناخته مانده است.
بی شک، این قابلیت ها مربوط به جسم و جنبه مادی او نیست؛ زیرا آنچه سبب شده است که انسان بتواند برتری طلبی خویش را بر این جهان مادی و کره خاکی تحمیل کند و طبیعت را مسخر خویش سازد، جنبه واقعی او؛ یعنی قدرت روح و فکر و تعقل اوست.
با توجه به پیچیدگی و اسرارآمیز بودن روح انسان، شاید بتوان ادعا کرد آنچه باعث شده است که انسان خود را حاکم طبیعت و آگاه از اسرار آن نشان دهد، اشباع همین جنبه روحی اوست. حتی انسان فراتر از طبیعت، برای شناخت ذات خود (انسان) نیز کوشیده است تا پس از درک اسرارِ وجودیِ خویش زندگی مطلوب را برای دیگران به تصویر کشد.
همچنین بیشتر آموزه های ادیان و آیین ها، به تناسب دیدگاه آنان درباره انسان است. گروهی تنها ظاهر و جسم انسان را دیده اند و در حقیقت
ص:7
انسان را حیوانی پیشرفته تر از دیگر حیوانات می دانند. گروهی نیز دیدی ژرف تر به انسان داشته و دیدگاه های عمیق تری درباره او ارائه کرده اند.
نظریه پردازان انسان شناسی به طور کلی در دو دسته قرار دارند: گروهی که جهان و انسان را در حدِ امور ظاهری می بینند که مکتب های مادی نماد این طرز تفکرند. گروه دیگری که ظاهر این جهان را به منزله جسم آن می پندارند و باطن و ماورای این جسم را بسی مهم تر و واقعی تر می دانند. آنان انسان را نیز در دو مرتبه جسم و جان می بینند و در تأمین این دو جنبه دستورهایی به انسان ارائه می دهند. این دسته دو گروهند: گروهی که معتقدند این جهان مخلوق خالقی آگاه و مدبر است و گروهی که در عین داشتن دید عمیق به انسان، چنین اعتقادی ندارند.
گروه اول، جهان هستی را مانند هرمی می بینند که در رأس آن «اللّه » قرار دارد. در این دیدگاه، «اللّه »، مرتبه کامل و بی نقص هستی است و همان ویژگی هایی را دارد که انسان در عرصه حیات خویش برای رسیدن به آن تلاش کرده است، هر چند ممکن است به راهی رفته باشد که تناسبی با آن مرتبه نداشته باشد. برای مثال، انسان در طول تاریخ همواره کوشیده است تا قدرت برتر و مطلق جهان باشد، در حالی که «اللّه » تنها کسی است که این ویژگی را دارد و انسان به طور فطری جویای آن است. همچنین او می خواهد به علم بی حد و قدرت نامحدود و حیات ابدی و استقلال کامل برسد و کمبودهای خود را جبران کند و از هرنظر، کامل و بی نیاز باشد. برای اشباع این ویژگی انسان، به تناسب انسان شناسی هر
ص:8
مکتبی، راه ها و آموزه هایی به انسان ارائه شده است. مهم ترین و موفق ترین دیدگاه ها از آنِ کسانی است که جهان وانسان را واقعی تر دریافته باشند و در این میان، ادیان الهی جامع ترین دیدگاه ها را ارائه کرده اند؛ زیرا ادیان الهی، آموزه های خویش را از منبع ذات الهی دریافت می کنند. ازاین رو، میان اندیشه و نگرش آنان نسبت به انسان و جهان فرقی نیست. در میان ادیان الهی، دین اسلام، کامل ترین و دقیق ترین آموزه ها را بیان کرده است.
در دیدگاه الهی، خداوند قدرت تصرف و حاکمیت بر هستی را دارد و فقط او می تواند انسان را به جایگاه و خواسته های واقعی اش هدایت کند. در این دیدگاه، خداوند برای رساندن پیام خویش، واسطه هایی از میانِ مردم برمی گزیند تا پیام او را به انسان ها برسانند. مهم ترین و اصلی ترین پیام انبیای الهی، عبادت خداوند و روی آوردن به درگاه خالق و به جا آوردن حقِ پروردگاری و سپاس گزاری از نعمت های اوست. راه عبودیت، گذرگاهی است که نهایت آن، دست یافتن به کمال دلخواه انسان است. از نظر ادیان الهی، راز این گرایش، در راز آفرینش انسان نهفته است؛ یعنی روح انسان جلوه ای از خالق خویش است که در این جهان مادی، گویی در زندان است. ازاین رو، آگاهانه یا ناآگاهانه و به اقتضای آفرینش و فطرت خویش، اصل خویش را می جوید. البته شرط پیمودن این راه و تحقق مقام بندگی، اطاعت از امر و نهی های الهی است که ذکر مدام را برای او تداعی می کند.
ص:9
ذکر حق دوگونه است: اول اینکه انسان همواره به یاد او باشد و دیگر اینکه در زمان ها یا در مکان های مشخصی به ذکر بپردازد و دیگر هیچ گونه عملی را انجام ندهد.این ذکرخاص و مشخص در زبان دین، صلاة (نماز) نام دارد که در تمام ادیان الهی به بشر آموزش داده شده است.
نکته مهم اینکه بر اساس آموزه های انسان شناسی الهی، هراندازه انسان به ذکر حق مأنوس تر باشد و او را بیشتر یاد کند، در زندگی خویش موفق تر است. چنانچه فردی از ذکر حق روی بتابد، زندگی اش بی هدف، بی ثبات، مشوش و ناآرام خواهد شد، احساس پوچی می کند ودر بسیاری موارد، برای رهایی از درد و رنج ها و سرگردانی ها به حیات خویش پایان می دهد.
انسان، خداجو و کمال گراست؛ زیرا فطرتی الهی دارد: «فِطْرَتَ اللّهِ الَّتی فَطَرَ النّاسَ عَلَیْها؛ فطرت خداوندی که مردم را بر آن آفرید». (روم: 30)
در حقیقت، انسان در صورت دسترسی به کمال، شباهت بسیاری به خالق خویش پیدا می کند و تنها فرقِ او با خالق در آن است که او خالق است و این مخلوق: «لا فَرقَ بَیْنَکَ وَ بَیْنَها اِلاّ انَّهُمْ عِبادُکَ وَ خَلْقُکَ؛ فرقی میان تو و آنها نیست، مگر اینکه آنان بنده تو و مخلوق تو هستند.»(1) و تنها راهی که انسان را به این مرتبه می رساند، عبودیت است:

---

1- شیخ عباس قمی، مفاتیح الجنان، ترجمه: آیت اللّه کمره ای، ص 184، دعای هر روز رجب.
ص:10
اَلْعُبوُدیَّةُ جَوْهَرةٌ کُنْهُها اَلرُّبُوبِیّةٌ فَما فُقِدَ مِنَ الْعُبودِیَّةِ وُجِدَ فِی الرُّبوبِیَّةِ وَ ما خُفِیَ مِنَ الرّبوبیَّةِ اُصیبَ فِی الْعبُودیَّةِ.(1)
بندگی، گوهری است که باطن آن ربوبیت است. پس هر چه در بندگی از دست برود، در ربوبیت یافته می شود و هر چه در ربوبیت پوشیده باشد، در عبودیت به آن می رسد.
حضرت امام خمینی رحمه الله در این باره می فرماید:
چون از تصرفات خود گذشت و مملکت وجود خود را یک سره تسلیم حق کرد و خانه را به صاحب خانه واگذار نمود و فانی در عزّ ربوبیّت شد، صاحب خانه، خود، متصرف در امور گردد. پس تصرفات او تصرف الهی گردد، چشم او الهی شود و با چشم حق بنگرد و گوش او الهی شود و به گوش حق بشنود.(2)
اوج ظهور کنه و حقیقت عبودیت در نمازهای مستحبی است و در این حالت، قرب بنده به خالق خویش به حدی است که خالق، چشم و گوش و دست و زبان مخلوق مقربِ خویش می گردد. در این صورت هر فعلِ مخلوق، فعلی الهی می شود:
اِنَّهُ لَیَتَقَرَّبُ اِلیَّ بِالنّافِلَةِ حَتّی اُحبَّهُ، فاِذا اَحْبَبْتُهُ کُنْتُ سَمْعَهُ الَّذی یَسْمَعُ بِهِ وبَصَرَه الّذی یَبْصُرُ به وَ لِسانَه الَّذی یَنطِقُ بِه وَ یَدَهُ الَّذی یَبْطشُ بِها اِنْ دَعانی اَجَبتُهُ وَ اِنْ سَأَلَنی اَعْطَیْتُهُ.(3)

---

1- امام خمینی، آداب الصلاة، ج 1، ص 8، برگرفته از: مصباح الشریعة.
2- امام خمینی، آداب الصلاة، ج 1، ص 8، برگرفته از: مصباح الشریعة.
3- ابی جعفر محمد بن یعقوب کلینی، اصول کافی، ترجمه: سید جواد مصطفوی، ج 4، ص 53.
ص:11
به راستی که بنده به وسیله نافله، آن قدر به من نزدیک می شود تا اینکه او را دوست داشته باشم. پس هنگامی که او را دوست داشتم، گوش او می شوم که با آن می شنود و چشم او می شوم که با آن می بیند و زبان او می شوم که با آن صحبت می کند و دست او می شوم که با آن بگیرد. اگر مرا بخواند، اجابتش می کنم و اگر از من درخواست کند، عطایش می دهم.
عبادت کننده ای که می خواهد به سوی قله کمال سیر کند، باید به بزرگی ربوبیت حق و خواری عبودیت خویش توجه کامل داشته و با تمام وجود به این مطلب رسیده باشد. امام خمینی رحمه الله در این باره چنین می فرماید:
... و آن یکی از منازل مهمه سالک است که قوّت سلوک هر کس به مقدار قوت این نظر است، بلکه کمال و نقص انسانیّت تابع کمال و نقص این امر است و هر چه نظر انیّت و انانیّت و خودبینی وخودخواهی در انسان غالب باشد، از کمال انسانیّت دور و از مقام قرب ربوبیت مهجور است... .(1)

---

1- آداب الصلاة، ص 7.
ص:12

[طهورا*کنیز فاطمه زهرا(س)*]

بخش اول: جایگاه نماز در فرهنگ اسلامی
اشاره
بخش اول: جایگاه نماز در فرهنگ اسلامی
زیر فصل ها
فصل اول: معارف مورد نیاز نمازگزار
فصل دوم: فایده ها و آثار نماز
فصل سوم: پی آمدهای ترک نماز
فصل چهارم: پاسخ به شبهه ها و پرسش ها
فصل پنجم: جایگاه نماز در جامعه ما
فصل ششم: نماز از دیدگاه معصومین علیهم السلام
فصل هفتم: نماز از نگاه اندیشمندان
فصل هشتم: نکته ها و ناگفته هایی درباره نماز
فصل نهم: گزیده ادب فارسی
ص:13
فصل اول: معارف مورد نیاز نمازگزار
اشاره
فصل اول: معارف مورد نیاز نمازگزار
زیر فصل ها
1. مفهوم سعادت
2. مفهوم حیات
3. درک معنای درست نماز
4. تعریف عبادت
5. جایگاه نماز در میان عبادت ها
6. فلسفه نماز از دیدگاه پیشوایان دینی
7. حقوق نماز بر نمازگزار
8. نماز و ادیان الهی
نماز و موجودات دیگر
9. آداب و اسرار نماز
10. آداب اقامه نماز در احادیث

[طهورا*کنیز فاطمه زهرا(س)*]

تأویل نماز از زبان امام علی علیه السلام

1. مفهوم سعادت

سعادت انسان به تناسب افراد، مفهوم متفاوتی پیدا می کند. اگر سعادت را «نجات از عذاب و ورود به بهشت» بدانیم، مفهوم واحد و مشترکی بین افراد مختلف است، ولی اگر آن را به معنای خوشبختی بدانیم، معانی متفاوتی برای افراد مختلف دارد؛ زیرا خوشبختی، برای عامی و عالم و عارف و دیگران تعریف های مختلف دارد.
اگر سعادت و خوشبختی به نجات از دوزخ است، پس افراد مستضعف و دیوانه خوشبخت خواهند بود؛ زیرا خداوند هر کس را به قدر وسع خویش محاسبه می کند و وسع این گونه افراد نیز بسیار ناچیز است. بنابراین، حسابی مختصر همراه با تخفیف خواهند داشت. همچنین مفهوم سعادت در نزد گروهی، به اندازه وسع فهم آنان از خوشبختی است. آنان، تنها به نجات از عذاب دوزخ قانع هستند، عبادت این گروه هم در حد فهم خویش است. برخی نیز عبادت را راه رسیدن به مقصود می دانند و در آخرین درجه معرفت، سعادت، نه نجات از دوزخ و ورود بهشت
ص:14
است، بلکه رسیدن به حق و فنای در او است. برای این گروه، بالاتر از عذاب دوزخ، عذاب فراق است و بالاتر از بهشت، بهشت وصال:
الهی اِنْ صَبَرْتُ عَلی عَذابِک فَکَیْفَ اَصبرُ علی فِراقِک.(1)
پروردگارا، اگر بر عذابت صبر کنم، چگونه بر فراق تو صبر کنم.
در سخنان عرفا و اولیای حق، حور و قصور، نه هدف است و نه بیانگر سعادت، بلکه بهشت بی دوست، خود، دوزخ است. بنابراین در تبلیغ نماز، نخست فهم درست از سعادت و سپس گسترش آن در میان مردم لازم است تا به این وسیله نیت ها، عبادت ها و اعمال عبادت کنندگان در مسیر صحیح قرار گیرد.

[طهورا*کنیز فاطمه زهرا(س)*]

2. مفهوم حیات

حیات به معنای زندگی است؛ در زبان قرآن و فرهنگ آن تمام اشیا دارای نوعی حیات هستند و این نوع حیات، بین تمام مخلوقات مشترک است. در این زندگی و برخورداری از لوازم آن، انسان موجودی ضعیف است: «خُلِقَ اْلإِنْسانُ ضَعیفًا». (نساء: 28) این نوع حیات و گرایش های آن نیازی به پیامبر و کتاب و شریعت ندارد، بلکه قوانین تکوینی موجود برای پیشبرد آن کافی است.
با توجه به آیات قرآن، درمی یابیم که مفهوم زندگی(حیات) در انسان حالت بالقوه دارد و امری روحانی به شمار می رود و هر کسی از آن

---

1- مفاتیح الجنان، دعای کمیل.
ص:15
برخوردار نیست. در آیه ای از قرآن، خداوند، مردم مؤمن را به زنده شدن و حیات یافتن فرا می خواند:
یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اسْتَجیبُوا لِلّهِ وَ لِلرَّسُولِ إِذا دَعاکُمْ لِما یُحْییکُمْ. (انفال: 24)
ای کسانی که ایمان آورده اید، خدا و رسول را اجابت کنید، هنگامی که شما را دعوت کردند تا شما را زنده کنند.
می توان گفت که اصلاح و تبیین معنای واقعی حیات، نوعی معرفت اصیل و هدایت به سمت عبادت واقعی است که مفهوم سعادت واقعی را روشن تر می کند. در غیر این صورت، اگر حیات ما شبیه حیات دیگر موجودات باشد، بنا بر نص قرآن، این امر برای انسان یک خسارت و گمراهی به شمار می رود و مرتبه آدمی از حیوانات پست تر خواهد بود: «اُولئِکَ کَالْاَنعامِ بَلْ هُمْ اَضَلَّ».

[طهورا*کنیز فاطمه زهرا(س)*]

3. درک معنای درست نماز

مفهوم نماز در اذهان بیشتر مردم، حتی مؤمنان به اصلاح نیاز دارد. برای مثال، از حدیث «قُرَّةُ عَیْنی فی الصلاة؛ روشنی چشم من در نماز است»،(1) شاید مفهوم لذت و خوشحالی پیامبر را از نماز استنباط کنیم یا از حدیث «نماز معراج مؤمن است»،(2) مفهوم درستی در ذهن نداریم؛ زیرا حقیقت معراج را به روشنی در نیافته ایم. از سوی دیگر، در کتاب های مربوط به نماز و در

---

1- محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، ج 16، ص 249.
2- مستدرک سفینه البحار، ج 6، ص 343.
ص:16
موعظه ها، تنها به ظواهر فقهی نماز اکتفا شده و اسرار و شگفتی های مربوط به تأثیر آن تحقیق و بررسی نشده است.
مقام معظم رهبری در این باره می فرماید:
نشانه (حق گذاری) دیگر، مطرح شدن نماز در عرصه مطالعات و تحقیقات علمی است. همان طور که بحث فقهی درباره نماز و مقدمات آن، طولانی ترین مباحث فقهی در حوزه های علمیه را تشکیل می دهد، بحث کلامی و عرفانی و اجتماعی نماز باید سلسله مهمی ازمباحث دینی مطرح در سطح جامعه را پدید آورد. آگاهان دینی و محققان و نویسندگان در این باره مقالات و تحقیقات و کتاب هایی فراهم آورند و بحث نماز به طور مکرر در همه جایگاه های تبلیغ دین با زبان ها و شیوه ها از زاویه های گوناگون مطرح گردد.

[طهورا*کنیز فاطمه زهرا(س)*]

4. تعریف عبادت

عبادت را اهل لغت به معنای نهایت خضوع و کرنش دانسته اند و گفته اند چون عبادت، والاترین مرتبه خضوع است، پس تنها شایسته کسی است که والاترین مرتبه وجود و کمال و بزرگ ترین درجه نعمت ها و احسان را دارد و از این جهت، عبادت غیر حق، شرک است. شاید عبادت که در فارسی به معنای پرستش و بندگی است، در حقیقت، بیش از این معنا باشد که گفته اند و آن عبارت است از خضوع برای خالق و خداوند.
«احتراماتی که صاحبان مذاهب از بزرگان مذهب خود می کنند، با اعتقاد به آنکه آنها بندگانی هستند که در همه چیز محتاج به حق تعالی هستند _ در اصل وجود و کمال آن _ و عباد صالحی هستند که با آنکه مالک نفع و ضرر و موت و حیات خود نیستند، به واسطه عبودیت، مقرب درگاه و مورد عنایت حق تعالی و وسیله عطیّات اویند، به هیچ وجه شائبه
ص:17
شرک و کفر در آن نیست و احترام خاصان خدا، احترام او و حب خاصان خدا، حب خداست».(1)

[طهورا*کنیز فاطمه زهرا(س)*]

5. جایگاه نماز در میان عبادت ها
اشاره

برای تبیین جایگاه نماز در میان دیگر عبادت ها نخست باید عبادت ها را در دسته بندی مشخصی جای داد تا جایگاه نماز در این میان مشخص گردد. عبادت، یا بدنی است یا مالی. عبادت بدنی به دلیل پیوستگی و امکان تحقق آن افضل از عبادت مالی است؛ زیرا عبادت مالی به وجود مال بستگی دارد و با نبود مال، ساقط می گردد، مانند: خمس و زکات. به جز آن، عبادت های مالی همیشگی نیستند، مانند خمس و زکات که در زمان معینی واجب می شود، ولی عبادت بدنی یا در طول عمر یک بار واجب می شود (حج) و یا سالی یک بار (روزه) و یا ماهی یک بار به صورت استحباب (نمازهای ماه ها) و یا هفته ای یک بار به صورت واجب تخییری (نماز جمعه) و یا روزی یک بار (عبادت های مخصوص هر روز) و یا اینکه هر روز و همیشه ایام.
در بین عبادت بدنی که انجام آن همیشگی است، نمازهای روزانه، از جایگاه و ویژگی خاصی برخوردار است. نماز، اولین واجبی است که با پذیرش دین اسلام واجب می گردد و آخرین عبادت واجبی است که بر

---

1- آداب الصلاة، امام خمینی، صص 284 و 285.
ص:18
جسد میت باید به جا آورد. همچنین نماز، نخستین پرسشی است که در قیامت از فرد پرسیده می شود و تنها عبادتی است که سعادت و شقاوت انسان به انجام صحیح آن بستگی کامل دارد.

[طهورا*کنیز فاطمه زهرا(س)*]

الف) جایگاه نماز در قرآن

نماز، یاد خداست. در قرآن آمده است: «اذْکُرُونی أَذْکُرْکُمْ؛ مرا یاد کنید تا شما را یاد کنم». (بقره: 152)
در این آیه، خداوند با امر به یاد از او، شرط این را که او نیز به یاد بنده باشد، یاد کردن از او در این دنیا قرار داده است؛ یعنی اگر بنده ای بخواهد که خدا او را یاد کند، باید او هم خدا را یاد کند: «اَقِمِ الصلاة لِذکْری؛ برای یاد من نماز به پا دار». (طه: 14)
خداوند در آیه اول می فرماید مرا یاد کنید و در این آیه فرمان می دهد با نماز مرا یاد کنید. ازاین رو، نماز، یاد خداست و یاد خدا در این دنیا سبب می شود که خدا در هر دو جهان، بنده را یاد کند.
آیات دیگری از قرآن، این مطلب را به شکل دیگری بیان می کنند: «وَ مَنْ أَعْرَضَ عَنْ ذِکْری فَإِنَّ لَهُ مَعیشَةً ضَنْکًا؛ و هر کس از یاد من روی بگرداند، او را زندگی سخت و تنگی خواهد بود». (طه: 124)
اهل دوزخ در پاسخ به این پرسش که چه چیزی شما را در دوزخ انداخته است، می گویند: «... یَتَساءَلُونَ عَنِ الْمُجْرِمینَ ما سَلَکَکُمْ فی سَقَرَ قالُوا لَمْ نَکُ مِنَ الْمُصَلِّینَ ... ؛ (اصحاب یمین) از گناه کاران می پرسند چه چیزی شما را در جهنم انداخت، گویند ما از نمازگزاران نبودیم». (مدثر: 42)