عاشورا (ريشه ها، انگيزه ها، رويدادها، پيامدها)

[حدیث*خادمه مهدی فاطمه(س)*]

بخش اول: شخصيت امام حسين (عليه السلام) و فلسفه عزادارى

اشاره:

در اين بخش نكاتى در ارتباط با ولادت امام حسين (عليه السلام) عظمت و شخصيت آن حضرت و عزادارى و شيوه هاى آن را مورد بررسى قرار مى دهيم.

اول:ولادت امام حسين (عليه السلام)

مطابق نقل برخى از مورخان آن حضرت در سه شنبه،يا پنج شنبه پنجم شعبان سال چهارم هجرى بدنيا آمده است ⁽²⁴⁾
ولى مطابق برخى ديگر از نقل ها ولادت امام حسين (عليه السلام) در سال سوم هجرى روز سوم شعبان بوده است. ⁽²⁵⁾
مرحوم علامه مجلس پس از نقل اين اختلافات معتقد است كه:مشهورتر آن است كه ولادت آن حضرت سوم شعبان است. ⁽²⁶⁾
به دستور رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) نام آن حضرت ناميدند،كه به گفته برخى از مورخان:مردم آن پيش از آن با نام حسن و حسين آشنا نبودند تا فرزندان خود را به اين دو اسم نامگذارى كنند و اين از جانب خداوند بر پيامبر (صلى الله عليه و آله و سلم) وحى شد،تا آن حضرت بر فرزندان على (عليه السلام) و فاطمه (سلام الله عليها) اين نام ها را بنهد. ⁽²⁷⁾
جلال الدين سيوطى از علماى معروف اهل سنت در قرن دهم نقل كرده است كه:حسن و حسين دو نام هاى اهل بهشت است و مردم عرب پيش از اين،اين دو نام را بر فرزندان خويش نمى نهادند. ⁽²⁸⁾

[حدیث*خادمه مهدی فاطمه(س)*]

دوم:شخصيت ممتاز آن حضرت

امام حسين (عليه السلام) در ميان جامعه اسلامى و مسلمانان در همان زمان،داراى شخصيت خاصى بود،چرا كه فرزند فاطمه زهرا (سلام الله عليها) بود و از اين رو فرزند رسول خدا نيز ناميده مى شد. اين دو بزرگوار حسن و حسن به سبب محبت ويژه رسول خدا و كلمات ارزشمندى كه حضرت درباره آنان فرمود بود،مورد توجه ويژه همه مسلمين قرار داشتند. در اينجا به نمونه هايى از كلمات و برخوردهاى محبت آميز رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) با آن حضرت توجه مى كنيم:
1- رسول گرامى اسلام (صلى الله عليه و آله و سلم) درباره امام حسن (عليه السلام) اين جمله معروف را فرمود:
الحسن و الحسن سيدا شباب اهل الجنة حسن و حسين سرور جوانان بهشتند. ⁽²⁹⁾
2- در حديث ديگرى آمده است كه:گروهى با رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) به مهمانى مى رفتند،آن حضرت پيشاپيش آن جمع حركت مى كرد. در اثناى راه،حسين (عليه السلام) را ديد. رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) خواست او را در آغوش بگيرد،ولى حسين (عليه السلام) به اين سو و آن سو مى دويد،پيامبر (صلى الله عليه و آله و سلم) از مشاهده اين حالت تبسم كرد،تا آن كه او را در آغوش گرفته،يك دست خود را به پشت سر او و دست ديگر را به زير چانه او نهاد و لب هاى مباركش را بر لب هاى حسين قرار داد،بوسه زد و فرمود:
حسين منى و أنا من حسن احب الله من احب حسينا حسن از من است و من از حسينم. هر كس حسين را دوست دارد،خداوند وى را دوست مى دارد. ⁽³⁰⁾
3- رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) حسن و حسين (عليه السلام) را بر روى شانه خود شوار مى كرد و با خواندن اشعارى به آنان محبت مى نمود. ⁽³¹⁾
و گاه رسول خدا بر منبر خطبه مى خواند و با ديدن حسن و حسين (عليه السلام) از منبر فرود مى آمد و در برابر همگان آنها را در آغوش مى گرفت و به آنان محبت مى كرد تا جايگاه آن دو را به همگان بفهماند⁽³²⁾
و گاه در پاسخ اين سؤال كه كدام يك از افراد خانواده،نزد شما محبوبتر است؟ مى فرمود:حسن و حسن و همواره آن دو را مى بوييد و به سينه خويش مى چسبانيد. ⁽³³⁾

[حدیث*خادمه مهدی فاطمه(س)*]

امام حسين (عليه السلام) در زمان خلفاى سه گانه

امام حسين (عليه السلام) به سبب شخصيت ممتاز و نسب برجسته اش،در زمان خلفاى سه گانه مورد احترام دستگاه خلافت بود،تا آنجا كه انتقادات سخت آن حضرت را با بردبارى تحمل مى كردند و سعى در حفظ حرمت وى داشتند.
در برخى از كتب اهل سنت آمده است كه:روزى خليفه دوم بر منبر،خطابه مى خواند كه حسين (عليه السلام) خطاب به وى فرمود:از منبر پدرم فرود آى و بر منبر پدر خويش بنشين!عمر با خونسردى پاسخ داد:پدرم كه منبرى ندارد!آنگاه حسين (عليه السلام) را در كنار خويش نشاند و به اظهار محبت كرد⁽³⁴⁾
همين ماجرا با تفاوت هايى در كتب شيعه نيز نقل شده است. ⁽³⁵⁾
در زمان عثمان نيز،در چند ماجرا حضور امام حسين (عليه السلام) ثبت شده است كه هر كدام به گونه اى نشان احترام و عظمت آن حضرت ميان عموم مسلمانان و مراعات حريم آن حضرت از سوى دستگاه حاكميت بود.
امام حسن (عليه السلام) همراه پدر بزرگوارش امير المؤمنان (عليه السلام) و برادر ارجمندش امام حسن (عليه السلام) در مسير هدايت مسلمين و دفاع از مظلومان حضور سازنده اى داشت و گاه خشم خليفه سوم را بر مى انگيخت،ولى به هر حال،از روى ناچارى حرمتش را مراعات مى كردند.
در ماجراى بدرقه ابوذر- آن هنگام كه عثمان وى را به سرزمين ربذه تبعيد كرد و همگان را از بدرقه و همراهى ابوذر ممنوع ساخت - امام حسين (عليه السلام) همراه پدر و برادرش در مراسم بدرقه حاضر شدند و سخنانى با اين مضمون براى تقويت ابوذر و تسلاى خاطر وى بيان كرد،فرمود:عمو جان!خداوند تواناست كه اين اوضاع را دگرگون سازد و هر روز در كار تازه اى است. اين گروه دنياى خويش را از تو دريغ داشتند و تو دين خود را از دستبرد آنان بازداشت!پس چقدر تو از دنياى آنان بى نيازى،ولى آنان به دين تو سخت نيازمندند،صبر پيشه كن!چرا كه خير در صبر و شكيبايى است و شكيبايى نشانه شخصيت است ⁽³⁶⁾
امام حسن (عليه السلام) به وظيفه خويش - بدون توجه به تهديدات مخالفان - عمل مى كرد و در عين حال مورد تعرض دستگاه خلافت قرار نمى گرفت،آنگونه كه ابوذر و عمار و عبدالله بن مسعود،مورد تعرض و ضرب و شتم عثمان و عمال وى قرار گرفتند،زيرا افكار عمومى سخت با اين كار مخالف بود.

[حدیث*خادمه مهدی فاطمه(س)*]

امام حسين (عليه السلام) در زمان خلافت امير مؤمنان على (عليه السلام)



امام حسين (عليه السلام) در زمان خلافت پدر بزرگوارش،همراه آن حضرت در جنگ هايش عليه ناكثين و قاسطين و مارقين شركت مؤ ثر داشت ⁽³⁷⁾
در جنگ جمل فرماندهى جناح چپ سپاه امير مؤمنان (عليه السلام) به عهده وى بود⁽³⁸⁾
و در جنگ صفين،چه از راه سخنرانى هاى پرشور و تشويق ياران على (عليه السلام) براى شركت در جنگ و چه در مسير پيكار با قاسطين حضور فعال داشت ⁽³⁹⁾
در ماجراى حكميت نيز يكى از شاهدان اين ماجرا از طرف على (عليه السلام) بود. ⁽⁴⁰⁾

[حدیث*خادمه مهدی فاطمه(س)*]

امام حسين (عليه السلام) در دوران امام حسن (عليه السلام)

امام حسين (عليه السلام) پس از شهادت پدرش امير مؤمنان (عليه السلام) در كنار برادرش امام حسن (عليه السلام) كه امام و پيشواى زمان خود بود،قرار گرفت و به هنگام حركت نيروهاى امام مجتبى (عليه السلام) به سمت شام،همراه آن حضرت بود و هنگامى كه امام حسن (عليه السلام) با پيشنهاد صلح از سوى معاويه مواجه شد،در اين باره،با امام حسن (عليه السلام) و عبدالله بن جعفر به گفتگو پرداخت ⁽⁴¹⁾و پس از انعقاد پيمان صلح،همراه برادرش به مدينه بازگشت و در همانجا اقامت گزيد. ⁽⁴²⁾

[حدیث*خادمه مهدی فاطمه(س)*]

تكريم و تعظيم فوق العاده مردم



امام حسن (عليه السلام) به سبب آنچه كه از اصالت خانوادگى،عظمت روحى و محبوبيتش نزد رسول خدا،برخورد بود،مورد محبت و احترام خاص همه اقشار مسلمين قرار داشت،به عنوان نمونه:
1- ابن عباس صحابى جليل القدر زمام مركب حسن و حسين (عليه السلام) را گرفته و با آنان همراه شده بود. شخصى معترضانه به وى گفت:آيا تو - با آن كه سنت از اين دو جوان بيشتر است ⁽⁴³⁾
- زمام مركب آنان را مى گيرى؟
ابن عباس در پاسخ گفت:اين دو تن،فرزندان رسول خدا هستند،و اين كار مايه افتخار و سعادت من است! ان هذين ابنا رسول الله اءو ليس من سعادتى ان اخذ بركابيها ⁽⁴⁴⁾
2- ماجراى دوم از ابوهريره است كه روزى مشاهده كرد،حسين (عليه السلام) به سبب خستگى در راهى نشسته،نزديك آمد و با گوشه لباسش ‍ خاك از قدم هاى مبارك آن حضرت پاك كرد. وقتى كه امام (عليه السلام) پرسيد:چرا چنين مى كنى؟ پاسخ داد:
دعنى!فوالله لو يعلم الناس منك ما اعلم لحملوك على رقابهم با من كارى نداشته باش!به خدا سوگند!اگر آنچه كه من از عظمت و منزلت تو مى دانم مردم آگاه بودند،تو را بر شانه هاى خويش سوار مى كردند!⁽⁴⁵⁾
3- هنگامى كه مسلمانان امام حسن و امام حسين (عليه السلام) را در مسير حج پياده مى ديدند،همگى به احترام،از مركب هاى خود پياده مى شدند و پياده راه مى پيمودند،تا آنجا كه آن بزرگواران براى اين كه مسلمانان به زحمت نيفتند،مسير خويش را از جمعيت جدا مى كردند،تا مسلمين بتوانند سوار بر مركب هاى خويش شوند. ⁽⁴⁶⁾
هنگامى كه به طواف خانه خدا مى رفتند،به سبب ازدحام مردم جهت زيارت و تبرك جستن به آن دو وجود مقدس، تحت فشار شديد قرار مى گرفتند. ⁽⁴⁷⁾

[حدیث*خادمه مهدی فاطمه(س)*]

جمع بندى



امام حسين (عليه السلام) چه در عصر رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) و چه پس از آن حضرت،تا زمان خلافت معاويه همواره مورد احترام مسلمانان و خلفا قرار داشت،چرا كه وى علاوه بر امتيازات انسانى و عظمت روحى و معنوى و كرامت و بزرگوارى،فرزند رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) و مورد محبت فوق العاده او بود،ولى در زمان معاويه و سپس يزيد وضع دگرگون شد. هر چند ما معتقديم ريشه هاى جريان خونين كربلا را بايد از سقيفه پى جويى كرد كه در جاى خود بازگو خواهد شد،اما ترديدى نيست كه عصر معاويه و پس از آن،زمان حكومت يزيد،با دوران پيش از آنان تفاوت بسيار داشت و اگر تا قبل از زمامدارى معاويه،ماجراى شهادت مظلومانه امام حسين (عليه السلام) و اسارت خاندانش براى مردم بازگو مى شد،كسى آن را باور نمى كرد.
آرى،كسى باور نمى كرد كه محبوب قلب رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) و جگر گوشه صديقه كبرا(عليه السلام) توسط گروهى كه خود را مسلمان و از امت محمد(صلى الله عليه و آله و سلم) مى خواندند،مورد تعرض و بى حرمتى قرار گيرد،چه رسد به اين كه غريبانه،مظلومانه و لب تشنه در سرزمين نينوا به شهادت برسد و فرزندان و بانوان حرمش به اسارت روند.
با شروع حكومت اموى،بى حرمتى ها از سوى معاويه و عمالش نسبت به ساحت مقدس امير مؤمنان (عليه السلام) و فرزندانش حسن و حسين (عليه السلام) و ترويج سب و لعن آنان به صورت علنى آغاز شد و زمينه هاى فاجعه خونين كربلا به گونه اى شتابان فراهم گرديد و آن حسين عزيزى كه اين همه مورد محبت رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) و مسلمين بود،حتى مأوايى در تمام سرزمين پهناور اسلامى نداشت. در بخش هاى آينده به طور مشروح بحث آن خواهد آمد.

[حدیث*خادمه مهدی فاطمه(س)*]

سوم:نقش ائمه اطهار (عليهم السلام) در احياى ياد و نام امام حسين (عليه السلام)


در آيات متعددى از قرآن مجيد بر لزوم زنده نگه داشتن ياد پيامبران الهى و شخصيت هاى برجسته تاريخ و بازگويى سرگذشت عبرت انگيز و درس آموز آنان تاءكيد شده است. مطالعه اين دسته از آيات كه معمولا با جملاتى نظيرن و اتل عليهم و اذكر فى الكتاب آغاز مى شود به خوبى مى رساند كه عرض از ياد آورى و احياى ياد و خاطره برگزيدگان الهى،بيان بيوگرافى و شرح نام و مسائل شخصى آنان نيست بلكه همواره در اين گونه آيات اشاره شده است كه دليل زنده نگه داشتن ياد آنان دوجود صفات نيكو و خصلت هاى پسنديده و روش هاى الهى و انسانى در آنان است. در آيات ذيل مى خوانيم:
و اذكر فى الكتاب ابراهيم انه كان صديقا نبيا در اين كتاب ابراهيم را ياد كن،كه او بسيار راستگو و پيامبر خدا بود. ⁽⁴⁸⁾
و اذكر فى الكتاب موسى انه كان مخلصا و كان رسولا نبيا و در اين كتاب از موسى ياد كن،كه او مخلص و رسول و پيامبرى و الا مقام بود. ⁽⁴⁹⁾
و اذكر فى الكتاب اسماعيل انه كان صادق الوعد و در اين كتاب از اسماعيل ياد كن،كه او در وعده هايش بود. ⁽⁵⁰⁾
و اذكر عبادنا ابراهيم و اسحق و يعقوب اولى الايدى و الابصار و به خاطر بياور بندگان ما ابراهيم و اسحق و يعقوب را،كه داراى دستهاى نيرومند و چشم هاى بينا بودند. ⁽⁵¹⁾
همان گونه كه ملاحضه مى شود در اين آيات به جنبه هاى شخصى و خانوادگى و امور معمول زندگى آنان اشاره اى نشده است،بلكه از صلاحيت ها و فضايل اخلاقى و برنامه هاى سازنده آنان سخن به ميان آمده است،و اين به خوبى نشان مى دهد لزوم زنده نگهداشتن ياد و خاطره اينان،به جهت وجود اين صفات و ملكات پسنديده است و ذكر نام و نشان آنان هيچ موضوعيت و خصوصيتى ندارد،بلكه هركس داراى چنين برجستگى هاى انسانى و الهى باشد،زنده نگهداشتن ياد و خاطره او از وظايف انسانى و دينى است.
از اين رو مى بينيم امامان معصوم (عليه السلام) در زنده نگهداشتن ياد و نام شهيدان كربلا،به عنوان كامل ترين الگوهاى فداكارى و ايثار در راه نجات امت،به خصوص سالار شهيدان اباعبدالله الحسين (عليه السلام) در مناسبت هاى مختلف سعى و تلاش فراوانى نمودند و هيچ فرصتى را در زنده نگهداشتن يادشان فرو گذار نكردند.
بى ترديد،احياى نام و ياد اين مردان بزرگ،الهام بخش بود. و به زندگى انسان ها جهت مى رهد و روح فداكارى و ايثار را زنده كرده و آدمى را در برابر مشكلات و حوادث سخت،مقاوم و استوار مى سازد. ذكر اين صالحان و طرح فضايل اخلاقى و روح حماسى شان باعث مى شود كه هر قوم و ملتى - به خصوص مسلمين - از آنها الگو گرفته و به آنان تأسّى و اقتدار كنند.

[حدیث*خادمه مهدی فاطمه(س)*]

روش هاى ائمه (عليه السلام) در زنده نگهداشتن عاشوراييان

امامان اهل بيت (عليهم السلام) در تلاش براى زنده نگهداشتن ياد امام حسين (عليه السلام) از شيوه هاى گوناگونى استفاده مى كردند،از جمله:
1 - برپايى مجالس سوگوارى
علقمه حضرمى نقل مى كند كه امام باقر(عليه السلام) در روز عاشورا براى امام حسين (عليه السلام) در خانه اش اقامه عزا مى كرد.
ثم ليندب الحسين (عليه السلام) و يبكيه و يامر من فى داره ممن لا يتقيه بالبكاء عليه... وليعز بعضهم بعضا بمصابهم بالحسين (عليه السلام) امام باقر (عليه السلام) بر امام حسين مى گريست و به افرادى كه در خانه بودند و از آنان تقيه نمى كرد،مى فرمود:بر آن حضرت سوگوارى كنند... و به آنان مى فرمود در مصيبت حسين (عليه السلام) به يكديگر تسليت بگويند. ⁽⁵²⁾
بركاتى كه امروز از مجالس سوگوارى آن حضرت نصيب امت اسلام شده و مى شود بر كسى پوشيده نيست. آثار فرهنگى و تربيتى و آموزشى اين سنت ماندگار ائمه اطهار (عليهم السلام) آنقدر زياد است كه قسمت اعظم فرهنگ شيعى به طور مستقيم يا غير مستقيم از آن متأثر است.
2- ياد آورى مصايب آن حضرت (عليه السلام) در مناسبت هاى مختلف
در حديثى مى خوانيم امام صادق (عليه السلام) به داود رقى فرمود:
انى ما شربت ماء بارداء و ذكرت الحسين (عليه السلام) من هرگز آب سرد ننوشيدم مگر اين كه به ياد امام حسين (عليه السلام) افتادم ⁽⁵³⁾

[حدیث*خادمه مهدی فاطمه(س)*]

در روايتى ديگر مى خوانيم وقتى كه منصور دوانيقى در خانه اما صادق (عليه السلام) را آتش زد،آن حضرت در منزل حضور داشت و آتش را خاموش ‍ كرده و دختران و بانوان وحشت زده اش را آرام نمود. فرداى آن روز تعدادى از شيعيان براى احوالپرسى خدمت امام (عليه السلام) شرفياب شدند. امام (عليه السلام) را گريان و اندوهگين يافتند،پرسيدند:اين همه اندوه و گريه از چيست؟ آيا به دليل گستاخى و بى حرمتى آنان نسبت به شما است؟ امام (عليه السلام) پاسخ داد:
لا ولكن لما اخذت النار ما فى الدهليز نظرت الى نسائى و بناتى يتراكضن فى صحن الدار من حجرة الى حجرة و من مكان الى مكان هذا و انا معهن فى الدار فتذكرت فرار عيال جدى الحسين (عليه السلام) يوم عاشورا من خيمة الى خيمة و من خباء الى خباء امام فرمود:هرگز براى اين گريه نمى كنم،بلكه گريه من براى اين است كه وقتى آتش زبانه كشيد،ديدم بانوان و دختران من از اين اطاق به آن اطاق و از اين جا به آن جا پناه مى برند با اين كه تنها نبودند و من نزدشان حضور داشتم،با ديدن اين صحنه به ياد بانوان جدم حسين (عليه السلام) در روز عاشورا افتادم كه از خيمه اى به خيمه ديگر و از پناهگاهى به پناهگاه ديگر فرار مى كردند و مردان آنها همه شهيد شده بودند. ⁽⁵⁴⁾