♥انسان و ايمان♥

[عهد آسمانى]

انسان و ايمان

مقدمه‏ای بر جهان بينی اسلامی
جلد اول
متفكر شهيد استاد مرتضی مطهری
چاپ هشتم : 22 بهمن 1371
ناشر : انتشارات صدرا ( با كسب اجازه از شورای نظارت بر نشر آثار
استاد شهيد )

[عهد آسمانى]

فهرست مطالب

مقدمه 5
انسان و حيوان 7
شعاع آگاهی و سطح خواسته حيوان 8
شعاع آگاهی و سطح خواسته انسان 9
ملاك امتياز انسان 11
آيا انسانيت روبناست ؟ 13
علم و ايمان 19
رابطه علم و ايمان 19
جانشينی علم و ايمان 27
ايمان مذهبی 33
آثار و فوائد ايمان 38
الف . بهجت و انبساط 39
ب . نقش ايمان در بهبود روابط 44
ج . كاهش ناراحتيها 45

[عهد آسمانى]

ادامه فهرست مطالب

مكتب ، ايدئولوژی 48

تعريف و ضرورت وجود مكتب و ايدئولوژی 48
انواع ايدئولوژی 58ويژگيهای يك ايدئولوژی 61
اسلام مكتب جامع و همه جانبه 65
لغزشگاههای انديشه از نظر قرآن 66
تكيه برظن و گمان بجای علم و يقين 67
ميلها و هواهای نفسانی 68
شتابزدگی 68
سنت گرائی و گذشته نگری 70
شخصيت گرائی 70
منابع تفكر در اسلام 72.
1 طبيعت 73.
2 تاريخ 73.
3 ضمير انسان 74

[عهد آسمانى]

مقدمه

" مقدمه‏ای بر جهان بينی اسلامی " مجموعه‏ای است مشتمل بر شش جلد ، و آخرين اثر نگارشی متفكر شهيد استاد مطهری می‏باشد طرحی كه استاد شهيد برای‏ اين كتاب در نظر داشتند شامل هفت جلد می‏شد كه عناوين آنها به اين شرح‏ است : انسان و ايمان ، جهان بينی توحيدی ، وحی و نبوت ، انسان در قرآن‏ ، جامعه و تاريخ ، امامت و رهبری ، زندگی جاويد يا حيات اخروی ولی با شهادت آن متفكر گرانقدر به دست منافقان ، اين طرح به انجام نرسيد و استاد شهيد فرصت نگارش جلد ششم اين مجموعه يعنی " امامت و رهبری " را نيافتند ولی پس از شهادت آن بزرگوار مجموعه‏ای از سخنرانيها و يادداشتهای ايشان در اين باب ، توسط " شورای نظارت بر نشر آثار استاد شهيد " تحت عنوان " امامت و رهبری " منتشر شد كه علاقمندان می‏توانند كتاب مذكور را بجای جلد ششم اين مجموعه مطالعه نمايند . انگيزه استاد شهيد از نگارش اين كتاب ، بيشتر رفع شبهات و نماياندن انحرافات فكری‏ئی بوده است كه در آن زمان توسط برخی‏ گروهها اعم از مذهبی و غير مذهبی تبليغ می‏شد ، و البته اين شبهات و انحرافات ، اختصاص به زمان خاصی ندارد و در هر زمانی می‏تواند مطرح باشد اين كتاب همچون ديگر آثار استاد شهيد از بيانی ساده و روان و نثری شيوا برخوردار است ، و شايد از آن جهت كه استاد عنايت داشته ‏اند كه اين‏ كتاب برای اقشار بيشتری قابل استفاده باشد ، سادگی و روانی عبارات‏ بيشتر رعايت شده است همچنين چنانكه از نام اين كتاب بر می‏آيد ، مطالب‏ اين كتاب در بيشتر موارد به اختصار بيان شده‏اند تفصيل اكثر اين موارد را در ديگر آثار آن بزرگوار بايد جستجو كرد .
شورای نظارت بر نشر آثار استاد شهيد مرتضی مطهری 22 بهمن 1367

[عهد آسمانى]

انسان و حيوان

انسان ، خود نوعی حيوان است از اين رو با ديگر جانداران مشتركات‏ بسيار دارد اما يك سلسله تفاوتها با هم جنسان خود دارد كه او را از جانداران ديگر متمايز ساخته و به او مزيت و تعالی بخشيده و او را بی‏ رقيب ساخته است .
تفاوت عمده و اساسی انسان با ديگر جانداران كه ملاك " انسانيت " او است و منشا چيزی به نام تمدن و فرهنگ انسانی گرديده است در دو ناحيه‏ است :
بينشها و گرايشها .
جانداران عموما از اين مزيت بهره‏مندند كه خود را و جهان خارج را درك‏ می‏كنند و بدانها آگاهند و در پرتو آن آگاهيها و شناختها ، برای رسيدن به‏ خواسته‏ها و مطلوبهای خود تلاش می‏نمايند .
انسان نيز مانند جانداران ديگر يك سلسله خواسته‏ها و مطلوبها دارد و در پرتو آگاهيها و شناختهای خويش برای رسيدن به آن خواسته‏ها و مطلوبها در تلاش است تفاوتش با ساير جانداران در شعاع و وسعت و گستردگی آگاهيها و شناختها، و از نظر تعالی سطح خواسته‏ها و مطلوبها است.
اينست آنچه به انسان مزيت و تعالی بخشيده و او را ساير جانداران جدا ساخته است .

[عهد آسمانى]

انسان و ایمان،ص 8

شعاع آگاهی و سطح خواسته حيوان


آگاهی حيوان از جهان تنها به وسيله حواس ظاهره است از اينرو سطحی و ظاهری است ، به درون و روابط درونی اشياء نفوذ نمی‏كند
ثانيا فردی و جزئی‏ است ، از كليت و عموميت برخوردار نيست
ثالثا منطقه‏ای است ، محدود به‏ محيط زيست حيوان است و به خارج محيط زيست او راه پيدا نمی‏كند
رابعا حالی است ، يعنی بسته به زمان حال است ، از گذشته و آينده بريده است‏ حيوان نه از تاريخ خود يا جهان آگاه است و نه درباره آينده می‏انديشد و نه تلاشش به آينده تعلق دارد .
حيوان از نظر آگاهی ، هرگز از چهارچوب ظواهر ، فرديت و جزئيت ، محيط زيست ، زمان حال خارج نمی‏گردد ، در اين چهار زندان برای ميشه محبوس‏ است و اگر احيانا خارج شود نه آگاهانه و از روی شعور و انتخاب است ، بلكه تحت تسخير اجباری طبيعت و به صورت غريزه و ناآگاهانه و غير شاعرانه است . سطح خواسته‏ها و مطلوبهای حيوان ، مانند شعاع شناخت و

ادامه در صفحه بعد...

[عهد آسمانى]

انسان و ایمان،ص 9

آگاهيش از جهان در محدوده‏ای خاص است ؛
اولا مادی است ، از حدود خوردن و آشاميدن و خوابيدن و بازی كردن و خانه و لانه گرفتن و استفاده از جنس‏ مخالف بالاتر نمی‏رود برای حيوان ، خواسته و مطلوب معنوی ، ارزش اخلاقی و غيره مطرح نيست
ثانيا شخصی و فردی است ، مربوط به خودش و حداكثر به‏ جفت و فرزندش
ثالثا منطقه‏ای است ، مربوط است به محيط زيست خودش‏
رابعا حالی است و به زمان حال تعلق دارد .
يعنی همان محدوديتهايی كه بعد ادراكی وجود حيوان دارد ، بعد خواهشها و گرايشهای وجودش دارد حيوان از اين نظر نيز در محدوده خاصی زندانی است .
حيوان اگر هدفی را تعقيب كند و به سوی غايتی حركت كند كه از اين‏ محدوده خارج باشد ، مثلا به نوع تعلق داشته باشد نه به فرد ، به آينده‏ تعلق باشته باشد نه به حال - مانند آنچه در بعضی حيوانات اجتماعی از قبيل زنبور عسل مشاهده می‏شود - ناآگاهانه و به حكم غريزه و فرمان مستقيم‏ نيروئی است كه او را آفريده و جهان را تدبير می‏كند .

شعاع آگاهی و سطح خواسته انسان

قلمرو انسان چه در ناحيه آگاهيها و بينشها و شناختها و چه در ناحيه‏ خواسته‏ها و مطلوبها بسی وسيعتر و گسترده‏تر و متعالی‏تر است . آگاهی انسان و شناخت او ، از ظواهر اشياء و پديده‏ها عبور

ادامه در صفحه بعد...

[عهد آسمانى]

انسان و ایمان،ص 10

می‏كند و تا درون ذات و ماهيت آنها و روابط و وابستگيهای آنها و ضرورتهای حاكم بر آنها نفوذ می‏نمايد آگاهی انسان نه در محدوده منطقه و مكان ، زندانی می‏ماند و نه زنجيره زمان آن را در قيد و بند نگه می‏دارد هم‏ مكان را در می‏نوردد و هم زمان را از اين رو هم به ماوراء محيط زيست‏ خويش آگاهی پيدا می‏كند تا آنجا كه دست به شناخت كرات ديگر می‏يازد ، و هم بر گذشته و آينده خويش وقوف می‏يابد ، تاريخ گذشته خويش و جهان يعنی‏ تاريخ زمين ، آسمان ، كوهها ، درياها ، گياهان و جانداران ديگر را كشف‏
می‏كند و درباره آينده تا افقهای دوردست می‏انديشد بالاتر اين كه انسان‏ انديشه خويش را درباره بی‏نهايتها و جاودانگيها به جولان می‏آورد و به برخی‏ بی‏نهايتها و جاودانگيها شناخت پيدا می‏كند آدمی از شناخت فرديت و جزئيت پا فراتر می‏نهد ، قوانين كلی و حقايق عمومی و فراگيرنده جهان را
كشف می‏كند و به اين وسيله تسلط خويش را بر طبيعت مستقر می‏سازد .
انسان از نظر خواسته‏ها و مطلوبها نيز می‏تواند سطح والائی داشته باشد انسان موجودی است ارزشجو ، آرمانخواه و كمال مطلوبخواه ، آرمانهايی را جستجو می‏كند كه مادی و از نوع سود نيست ، آرمانهايی كه تنها به خودش و حداكثر همسر و فرزندانش اختصاص ندارد ، عام و شامل و فراگيرنده همه‏ بشريت است ، به محيط و منطقه خاص يا قطعه‏ای خاص از زمان محدود نمی‏گردد . انسان آنچنان آرمانپرست است كه احيانا ارزش عقيده و آرمانش فوق همه‏ ارزشهای ديگر قرار می‏گيرد ، آسايش و خدمت به انسانها از آسايش خودش‏ با اهميت‏تر می‏گردد ، خاری كه در پای ديگران فرو

ادامه در صفحه بعد...

[عهد آسمانى]

انسان و ایمان،ص 11

برود مثل اين است كه در پا بلكه چشم خودش فرو رفته باشد ، با ديگران‏ همدرد می‏شود ، از شادی ديگران شاد و از اندوه آنان اندوهگين می‏گردد ، به‏ عقيده و آرمان مقدس خود آنچنان دلبستگی پيدا می‏كند كه منافع خود ، بلكه‏ حيات و هستی خود را به سهولت فدای آن می‏نمايد . جنبه انسانی تمدن بشری كه روح تمدن به شمار می‏رود ، مولود اينگونه‏ احساسها و خواسته‏های بشری است .

ملاك امتياز انسان

بينش وسيع و گسترده انسان درباره جهان ، محصول كوشش جمعی بشر است كه‏
در طی قرون و اعصار روی هم انباشته شده و تكامل يافته است اين بينش كه‏ تحت ضوابط و قواعد و منطق خاص در آمده نام " علم " يافته است علم به‏ معنی اعم يعنی مجموع تفكرات بشری درباره جهان كه شامل فلسفه هم می‏شود محصول كوشش جمعی بشر است كه نظم خاص منطقی يافته است.گرايشهای معنوی و والای بشر ، زاده ايمان و اعتقاد و دلبستگيهای او به‏ برخی حقايق در اين جهان است كه آن حقايق ، هم ماورای فردی است ، عام و شامل است ، و هم ماورای مادی است ، يعنی از نوع نفع و سود نيست‏؛ اينگونه ايمانها و دلبستگيها ، به نوبه خود ، مولود برخی جهان بينی‏ها و جهان شناسی‏ها است كه يا از طرف پيامبران الهی به بشر عرضه شده است و يا برخی فلاسفه خواسته‏اند نوعی تفكر عرضه نمايند كه ايمانزا و آرمان خيز بوده باشد .

ادامه در صفحه بعد...

[عهد آسمانى]

انسان و ایمان،ص 12

به هر حال گرايشهای والا و معنوی و فوق حيوانی انسان آنگاه كه پايه و زيربنای اعتقادی و فكری پيدا كند نام " ايمان " به خود می‏گيرد . پس نتيجه می‏گيريم كه تفاوت عمده و اساسی انسان با جانداران ديگر كه‏ ملاك " انسانيت " او است و انسانيت وابسته به آن است ، علم و ايمان‏ است .
درباره امتياز انسان از جانداران ديگر سخن فراوان گفته شده است برخی‏ منكر امتياز اساسی ميان اين نوع و ساير انواع هستند ، تفاوت آگاهی و شناخت انسان با حيوان را از قبيل تفاوت كمی و حداكثر تفاوت كيفی‏ می‏دانند ، نه تفاوت ماهوی همه آن شگفتيها و اهميتها و عظمتها كه نظر فلاسفه بزرگ شرق و غرب را سخت درباره مساله شناخت در انسان جلب كرده‏ است ، چندان مورد توجه اين گروه واقع نشده است .
اين گروه انسان را از نظر خواسته‏ها و مطلوبها نيز يك حيوان تمام عيار می‏دانند بدون كوچكترين تفاوتی از اين نظر ( 1 ) برخی ديگر تفاوت او را در جان داشتن می‏دانند ، يعنی معتقدند جاندار و ذی حيات منحصر به انسان‏ است ، حيوانات ديگر نه احساس دارند و نه ميل و نه درد و نه لذت ، ماشينهايی بی‏جان‏اند شبيه جاندار تنها موجود جاندار انسان است ، پس‏ تعريف حقيقی او آن است كه موجودی است جاندار ( 2 ) ديگر انديشمندان كه‏ انسان را تنها جاندار جهان نمی‏دانند و به امتيازات اساسی ميان او و ساير جانداران قائلند .

پاورقی :
. 1 هابز از فلاسفه معروف انگلستان چنين نظری درباره انسان دارد .
. 2 نظريه معروف دكارت .

ادامه در صفحه بعد...